Ahmed bin Atâ hazretleri evliyanın büyüklerindendir. 931 (H.319) yılında Bağdat’ta vefât etti. Cüneyd-i Bağdâdî, İbrâhim Mâristânî ve daha birçok âlimden ilim öğrenmiş, hadîs-i şerîf dinlemiştir.
Ahmed bin Atâ bir gün dostlarına; “Yükselenler ne sebeple yükselirler?” diye suâl etti. Orada bulunanlardan bir kısmı; “Çok oruç tutmakla” dedi. Bir kısmı; “Nefse istemediği şeyleri zorla yaptırmaya çok devâm etmekle” dedi. Diğer bir kısmı da; “Kendinin muhâsebesini yapmakla, nefsi hesâba çekerek doğruya yönelmekle” dedi. Bir kısmı ise; “Cömertlik yapmakla” dedi…
Bunun üzerine İbn-i Atâ; “Yüksek derecelere üstünlüklere kavuşanlar, ancak güzel ahlâk ile kavuştular. Allahü teâlâya mahlûkât içinde en yakın olan, Muhammed aleyhisselâmdır. O’nun yolunda olanlar, güzel ahlâk sâhibi olanlardır” buyurdu.
Ahmed bin Atâ hazretleri buyurdu ki: “Tövbe, ilmin kötülediği her şeyden, ilmin methettiğine dönmektir.”
“Kullara ve yaratılmış olan şeylere bakıldığında, Allahü teâlânın varlığı bilinir.”
“Kim nefsine sünnetleri uygularsa, Allahü teâlâ onun kalbini mârifetle nurlandırır.”
“Her velînin üç alâmeti vardır. Bunlar: Allahü teâlâ ile arasındaki sırrı saklamak, halkla arasında geçen muâmelelerde, duygularını hatâdan korumak, herkese aklı ve anlayışı ölçüsünde söylemektir.”
“Kim amel ederek tövbesini düzeltirse, tövbesi kabûl olunur.”
“Tâatin en fazîletlisi, her an murâkabe üzere olmaktır. Allahü teâlânın her an her şeyi gördüğünü unutmamaktır.”
“Edep nedir?” denilince, “Râzı olunan, beğenilen şeyleri yapmandır” buyurdu. “Bir kimsenin kalbinde, kendisini nefsin isteklerinden, kötülüklerden koruyacak kadar âhiret düşüncesi yoksa, bunları terk etmeye güç bulamaz.”
“Tövbe inâbe ve icâbe tövbesi olmak üzere iki kısımdır. İnâbe tövbesi cezâ korkusu ile yapılan tövbedir. İcâbe tövbesi ise sırf Allah sevgisi ile yapılan tövbedir.” “Tevâzu, kim söylerse söylesin hakkı kabûl etmektir.”
“Nefis, yaratılışı îcâbı edepsizdir, hâlbuki kul sürekli olarak edebe riâyet etmekle memurdur. Nefsin tabiatı îcâbı muhâlefet meydanında at oynatır, kul gayreti ile nefsin kötü arzularına ulaşmasını engeller. Nefsini doludizgin salıveren, şer ve kötü işlerde onun ortağı olur.”
“En büyük ilim heybet ve hayâdır. Bir kimsenin kalbinden heybet ve hayâ duygusu gitti mi artık onda hayır kalmaz.”
Vehbi Tülek