Ahmed bin Muhammed Havâfi hazretleri Şafiî mezhebi fıkıh âlimidir. Nişâbûr’a bağlı kasabalardan Havâf’ta doğdu. 500 (m. 1106) senesinde İran’ın Tûs şehrinde 92 yaşında vefât etti. Zamanındaki âlimlerden ilim öğrendi. Sonra İmâm-ül-Haremeyn el-Cüveynî hazretlerinin talebeleri arasına girdi. Aynı zamanda evliyâlık yolunda yüksek makamlara kavuştu. Birçok talebe yetiştirdi. Buyurdu ki:
“Kabahatlerinin af ve mağfiretini istemek niyetiyle yapılan ibâdet, iyiliklerine mükâfat istemek niyetiyle yapılan ibâdetten daha makbûldür.”
“Ma’rifet ve Allahü teâlâya yakın olma hâli farzları eda etmekle ve Sünnet-i seniyyeye tâbi olmakla ele geçer.”
“Allahü teâlânın bir velî kulu, kendisine eziyet, sıkıntı veren bir kimseye darılsa, o kimse o anda helak olur. Fakat velînin Allahü teâlâyı tanıması, mahlûklara merhameti pek fazla olduğundan, kendisine eziyet ve sıkıntı da verse, bir kimsenin helak olmasını istemediği için, insan ve cinlerden kendisine eziyet verenlerin sıkıntılarına tahammül eder. Kendisine sıkıntı verenlerden hiçbir kimseye de hiçbir zararı dokunmaz.”
“Eğer sana, ‘Allahü teâlâdan korkuyor musun?’ derlerse, ‘Evet Allahü teâlânın kalbime koyduğu korku miktarınca Allahü teâlâdan korkarım’ de!.. ‘Allahü teâlâyı seviyor musun?’ derlerse, yine böyle cevap ver!”
Evliyâdan bazılarının, “Velî, yirmi sene müddetle soldaki meleğe hiçbir günah yazdırmadıkça tam velî olamaz” sözü hakkında buyurdu ki: “Bunun manâsı; yirmi sene ondan hiç günah sâdır olmaz demek değildir. Belki de bunun manâsı, günah işlemekte ısrar etmez, günaha devam etmez, günah işlemiş olsa bile, vakit geçirmeden derhal tövbe ve istiğfar ederek o günahı yazdırmaz demektir.”
“Allahü teâlânın dört kitabından, şu dört söz seçilmiştir: Tevrat’ta “Kanâat eden doyar.” İncîl’de “Uzlet eden (insanlardan ayrı yaşayan) kurtuldu.” Zebur’da “Susan, az konuşan kurtuldu.” Kur’ân-ı kerîmde de “Allahü teâlâya tevekkül edene Allah kâfidir.”
Allahü teâlânın insanlar üzerine ilk olarak farz kıldığı şeyin ne olduğu soruldu. O da, “Ma’rifettir. Nitekim Allahü teâlânın, (Ben cinni ve insi yalnız bana ibâdet etsinler diye yarattım) [Zâriyât-56] şeklinde bildirdiği âyet-i kerîmede “İbâdet etsinler” kısmını İbn-i Abbâs hazretleri, “Tanısınlar” şeklinde tefsîr etmiştir” buyurdu.
Vehbi Tülek