İsmâil bin Nüceyd es-Sülemî hazretleri evliyânın büyüklerindendir. İran’da Nişâbur’da doğdu. 976 (H.366) senesinde Mekke-i mükerremede vefât etti. Cüneyd-i Bağdâdî hazretlerini görüp feyiz aldı ve sohbetlerinden istifâde etti. Ebû Osman el-Hîrî hazretlerine talebe olup, hizmet ve sohbetinde bulundu.
İsmâil bin Nüceyd, Ebû Amr Züccâcî’ye; “Farz namazlarda ilk tekbiri getirirken neden hâlin değişiyor?” diye sordu. Züccâcî şöyle cevap verdi: “Bir farza sıdk ve doğrulukla başlamamak husûsunda korkuyorum. Bir kimse ‘Allahü ekber’ (Allah en büyüktür) der de kalbinde O’ndan büyük bir şey bulunursa veya ömür boyunca O’ndan başka birinin yüceliğini ve büyüklüğünü kabûl ederse, kendini kendi diliyle yalanlamış olur.”
Sohbetlerinde buyurdu ki:
“Allahü teâlâ bir kuluna hayır murâd ederse, ona sâlih ve ihtiyar zâtlara hizmet etmeyi, onların istedikleri işleri yapmayı, hayır yollarına girmeyi ve bu hayırları görmeyi nasîb eder.”
“Kula lâzım olan şey, sünnete uygun olarak kulluğa yapışmak ve bu yolda yürümektir.”
“Faydasız ilim, sâhibine faydadan çok zarar verir.”
“Tasavvuf nedir?” diye soran birisine buyurdu ki: “Tasavvuf, Allahü teâlânın emir ve yasaklarına uymakta sabretmektir.”
“Bir kimsenin gözünde nefsinin değeri olursa, ona işlediği günâh basit gelir.”
“Bana nasîhat et” diyen birisine; “İlim ile meşgûl ol. Bütün Müslümanlara hürmet et. Günlerini boş geçirme. İnsanların arasında garib ol. İlim ve Müslümanlara hürmet ile meşgûl olman, Allahü teâlânın emirlerinden sana bir hissedir.”
“Kim bir şeyin ona faydalı veya zararlı olduğunu bilmezse, cehâletini ortaya koyar.”
“Halkın karşısındaki îtibar ve mevkiini bir tarafa atıverenin, dünyâdan ve dünyâ ehlinden yüz çevirmesi gâyet kolay olur.”
“İnsanı terbiye etmek, ona ihsânda bulunmaktan daha hayırlıdır.”
“Emirleri hafif tutmak, o emri veren âmiri az tanımaktan ileri gelir. Eğer kul, emir veren, âmir olan Allahü teâlâyı tam hakkı ile tanırsa, emirlerini hafif görmez.”
“Îmân, Allahü teâlânın gayba âit bildirdiği bütün şeyleri, kalbin tasdîk etmesidir.”
“Riyâzet, nefsi hizmetle kırıp, Allahü teâlâya ibâdette gevşeklik göstermesine mâni olmaktır.”
“Kul, ancak dünyâdan yüz çevirmekle Allahü teâlâya ulaşır.”
Vehbi Tülek