Kibir: Allahü teâlâyı unutmanın alametidir. Her iyiliğe engeldir, her kötülüğün anahtarıdır. Hazret-i Ebu Bekir radıyallahü anh buyuruyor ki: “Kibirden sakının Topraktan yaratılıp, yine toprağa dönecek olan bir varlığın kibirlenmesi, bugün var, yarın yok olan bir kimsenin kendini beğenmesi ne kadar anlamsızdır.” Bir insanda kibir varsa, bunun alameti öfkedir. Kibirli olan, çabuk öfkelenir. Öfkeli olan da kalp kırar. Bir kimse, asık çehreli ve öfkeliyse, iyiye alamet değildir.
Münakaşa: Malik bin Enes rahmetullahi aleyh buyuruyor ki: “Tartışmak kalpleri katılaştırır, kin ve nefret doğurur.” Münakaşa, dostun dostluğunu azaltır, düşmanın düşmanlığını artırır…
Hikmet ehli bir zat şöyle buyurur:
Allahü teâlâyı unutma. Yumuşak, saygılı ve edepli ol. Münakaşa etme. Dostla da düşmanla da iyi geçin. Mütevazı ol. Sevilen insan ol. Kimseyi kendine düşman yapma. Kimsenin kalbini kırma. Emr-i marûf yaparken dahi incitme. Büyüklerimiz, hiç kimsenin yüzüne karşı hatasını söylememişler. Kızarak, suçlayarak, hakaret ederek, kibirlenerek ve kendini beğenerek konuşma. Dua al, beddua alma. Gönül yap, gönül yıkma. Üç beş günlük ömrünü böyle geçir…
Kızmak: Bir kimse, Resûlullaha (sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem), işlerin en iyisi hangisidir, dedi. (Güzel huylu olmaktır) buyurdu. Kalkıp, biraz sonra, sağ tarafına gelip, yine sordu. Yine, (İyi huylu olmaktır) buyurdu. Gidip, sonra sol tarafına gelip, “Allah’ın en sevdiği iş nedir?” dedi. Yine, (İyi huylu olmaktır) buyurdu. Sonra, arkadan gelip, en iyi, en kıymetli iş nedir? dedi. Peygamber Efendimiz ona karşı dönüp, (İyi huylu olmak ne demektir anlayamadın mı? Elinden geldiği kadar kimseye kızmamaya çalış) buyurdu. [Terğîb ve Terhîb]
Yine bir hadis-i şerifte buyuruldu ki:
(Kuvvetli olmak, başkasını yenmek demek değildir. Kuvvetli olmak, kahraman olmak, kendi öfkesini yenmek demektir.) [Buhârî]
Kin beslemek: Başkasından nefret etmektir. Kendine nasihat verene kin beslemek haramdır. Hâlbuki onu sevmek, ona hürmet etmek gerekir. Bu kötü huya yakalanan kimse, kendine nasihat verene karşı kibirlenir, onun haklı sözlerini, tavsiyelerini kabul etmez. Herkese karşı üstün olduğunu göstermek ister. Başkasına eziyet verdiğinde özür dilemez…
Kin beslemekten hasıl olan kötü huylar çoktur. Kin besleyen kimse, iftira, yalan, yalancı şahitlik, gıybet, sırrı yaymak, alay etmek, haksız olarak incitmek, hakkını yemek, sıla-i rahimi terk etmek (akraba ziyaretini kesmek) ve daha başka günahlara yakalanır.
Evliyanın büyüklerinden Zünnun-i Mısri hazretleri buyurdu ki: “Kalbin kararmasının dört alameti vardır: 1- İbadetin tadını duymaz. 2- Allah korkusu hatırına gelmez. 3- Gördüklerinden ibret almaz. 4- Okuduklarını, öğrendiklerini anlayıp kavrayamaz.”
Salim Köklü