Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinin meşhûrlarından. İsmi, Osman bin Ali bin Muhammed el-Bâri’î ez-Zeyla’î’dir. Künyesi Fahreddîn olup, Ebû Muhammed künyesi ile tanınırdı. “Zeyla’î” nisbeti ile meşhûr oldu. Zeyla’, Kızıldenizin Habeşistan sahilinde bir kasabadır. Doğum târihi ve yeri bilinmemektedir. Fıkıh, nahiv ve ferâiz bilgilerinde büyük bir âlim olarak yetişti ve meşhûr oldu. 705 (m. 1305) senesinde Kâhire’ye gelip ders ve fetvâ verdi. Takrir ve incelemelerde bulundu. Fıkıh ilminin yayılmasında büyük hizmeti oldu. Çok kıymetli şerhleri ve te’lîf eserleri vardır. 743 (m. 1343) senesi Ramazan ayında, Mısır’da vefât etti. Buradaki Karâfe kabristanına defnedildi.
Eserleri çok kıymetlidir. Başlıcaları şunlardır: 1- Şerhu Câmi’ıl-kebîr:
İmâm-ı Muhammed Şeybâni hazretlerinin “Câmi’ul-kebîr” adındaki kitabının şerhidir. 2- Tebyîn-ül-hakâik fî şerhi Kenz-id-dekâik; “Kenz” kitabını şerh ederek, bu ismi vermiştir. “Tebyin” kitabı, Ahmed bin Muhammed Şelbî’nin, haşiyesi ile birlikte 1313 senesinde Mısır’da ve sonra Beyrut’ta basılmıştır. Güvenilir ve makbûl bir eserdir. Şelbî, 1031 (m. 1621) senesinde Mısır’da vefât etmiştir. 3- Şerh-ül-muhtâr Abdullah-i Mûsulî’nin eserinin şerhi olup, Hanefî fıkhına dâir yazılan kıymetli eserlerdendir. 4- Bereket-ül-kelâm alâ ehâdis-il-ahkâm-il-vâla’a fil-Hidâye ve sâir-il-kütüb.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-6, sh. 263
2) El-Fevâid-ül-behiyye (Lüknevî) sh. 115, 116
3) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 655
4) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 351, 287, 790, 804, 924, 1088
ZEYLA’Î (Fahreddîn Osman bin Ali)