Hanefî mezhebi fıkıh âlimi ve meşhûr “Tenvîr-ül-ebsâr” kitabının müellifi. İsmi, Muhammed bin Abdullah bin Ahmed el-Hatîb İbni Muhammed el-Hatîb İbni İbrâhim el-Hatîb el-Gazzidir. Mûsânnifîn torunu Şeyh Muhammed bin Sâlih, bu silsileye İbrâhim’den sonra, “İbn-i Halîl İbni Timurtâşî”yi de ilâve etmiştir. Lakabı Şemseddîn olup, Şeyhülislâm diye vasıflandırılmıştır. Çünkü zamanının Hanefî âlimlerinin en büyüklerinden idi. “Timurtâşî” nisbeti ile meşhûr oldu. Timurtâş, “Esmâ-ül-emâkîn vel-Bikâ” adlı eserde, Hârezm köylerinden bir köy olarak gösteriliyor ise de, İbn-i Âbidîn, onun bu köyden değil, dedesi Timurtâşî’ye nisbet edilmiş olmasının gerçeğe daha yakın olduğunu söylemektedir. 923 (m. 1517) senesinde Filistin’de bulunan Gazze şehrinde doğdu.
Hanefî fıkıh âlimi olan Timurtâşî, son devir âlimlerinin en çok i’timâd ettikleri, sîreti ve sûreti güzel, hafızası kuvvetli, mütâlâası geniş büyük bir âlimdir. Zamanında onun derecesine yükselen kimse bulunmamıştır. Şaşılacak derecede çok eserleri vardır. Bunlardan biri de, “Tenvîr-ül-ebsâr” adındaki fıkıh kitabıdır. Bu kitap, fıkıhta kadri büyük, faydası çok bir eserdir. Fıkıh mes’elelerini son derece titizlikle incelemiş ve muvaffak da olmuştur. Şöhreti her yere yayılmıştır. Bu eser, onun en faydalı kitaplarından biridir. Onu, kendisi şerh ettiği gibi, âlimlerinden bir cemâat ve bu meyânda Şam müftîsi Alâüddîn-i Haskefi de şerh etmiş ve bu şerhine, “Dürr-ül-muhtâr” adını vermiştir. Başka eserleri de vardır. 1004 (m. 1595) senesinde Gazze’de vefât etti. Resûlullah ( aleyhisselâm ) efendimizin dedelerinden Hâşim bin Abdi Menâf da oradadır. İmâm-ı Şafiî hazretleri de bu şehirde doğmuş idi.
Muhibbî, onun hakkında diyor ki: “Timurtâşî, asrında Hanefî fakîhlerinin reîsi olup, fâzıl ve büyük bir İmâm idi. Az konuşurdu. Sîreti güzel, hafızası kuvvetli, mütâlâası çoktu. Zamanında onun derecesine yükselen olmadı. Önce kendi memleketi olan Gazze’de, Şafiî müftîsi, Şemseddîn Muhammed bin el-Meşrıkî el-Gazzî’den çeşitli ilimleri tahsil etti. 998 (m. 1589) senelerinin sonlarına doğru, dört defa Kâhire’ye gidip geldi. Orada “Bahr” kitabının müellifi Şeyh-ül-İmâm Zeynüddîn İbni Nüceym ve büyük âlim Emînüddîn bin Abdülâl’den fıkıh ilmini öğrendi.
Ayrıca Mısır Kâdı’l-kudâtı Mrvlânâ Ali bin Hamâî’den ilim tahsil etti. Sonra memleketine döndü. Her ilimde çok yükseldi. Fetvâ için, insanlar ona gelirdi. Çok kıymetli kitaplar te’lîf etti.”
Eserleri: 1- Tenvîr-ül-ebsâr ve Câmi’ul-bihâr: Fıkıh ilminde kıymeti çok yüksek bir metindir. Fıkıh mes’elelerinde her ince mes’eleyi tetkik etti. Her yere yayılan meşhûr bir eserdir. Bunu kendisi şerh edip, ona da “Minah-ül-gaffâr” adını verdi. Bu eserini, mezhebinin bütün kitaplarından faydalanarak hazırlamıştır. Şam müftîsi Alâüddîn-i Haskefi, Şam’da oturan Mevlânâ Hüseyn bin İskender Rûmî, Şam’da Nâsıriyye müderrisi Şeyh Abdürrezzâk gibi daha birçokları bu eser üzerine kıymetli şerhler yazdı. Anadolu’da Şeyhülislâm Mevlânâ Muhammed Ankaravî de, gayet kıymetli ve faydalı yazıları ile bu kitabın kenarlarını süsledi. Hayreddîn-i Remli de, müellifîn şerhine çok faydalı haşiyeler yazmıştır. 2- Şerh-ül-Kenz-id-dekâik: Bu eserin, “Kitâb-ül-eymân” bölümüne kadarını şerh etmiştir. 3-Şerh-ül-Vikâye: Bir bölümünü şerh etti. 4- Dürer ve Gurer haşiyeleri: “Kitâb-ül-hac” bölümüne kadarını şerh etmiştir. 5- Kitâbü mu’în-il-müftî alâ cevâb-il-müsteftî: Büyük bir cild halindedir. Fetvâlarını iki cild hâlinde toplamıştır. 6- Risâletün fî hasâis-il-aşeret-il-mübeşşirîn bil-Cenneti, 7-Risâletün fî beyân-i cevâz-il-istinâbeti fil-hutbe, 8- Risâletün fî beyân-i ahkâm-il-kırâeti half-el-İmâm, 9-Risâlet-ün-nefâis fî ahkâm-il-kenâis, 10- Risâletün fî ismet-il-enbiyâ, 11-Risâletün fî dühûl-il-hamâm, 12- Risâletün fit tecviz, 13- Risâletün fî mesh-il-huffeyn, 14- Risâletün fin-nükûd, 15- Risâletün fî ahkâm-id-dürûz vel-irfâz, 16- Risâletün fit-tansîs vel aded, 17- Risâletün fin-nikâh, 18- Risale tün fil-vakf, 19- Şerhu Bed’ıl-emâlî, 20-Şerh-ül-Avâmil lil-Cürcânî, 21- Şerhu Katr-un-nedâ, 22- Şerh-ül-Menâr: Nesefî’nin usûl-i fıkıh hakkındaki eserinin şerhidir. 23- Şerhu muhtasar-ıl-Menâr, 24- Ikd-ül-cevâhir-in-nîrât fî beyân-ı hasâis-il-kirâm-il-aşeret-is-sikât, 25- Ferâiz-i Timurtâşî, 26- Kitâb-ül-vüsûl ilâ kavâid-il-usûl, 27-Mis’af-ül-hükkâm alel-ahkâm, 28-Manzûmetün fit-tasavvuf, 29- Şerhu müşkilât-il-mesâil, 30- Mevâhib-ül-Mennân fî şerh-i tuhfet-il-akrân. Daha başka eserleri de vardır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-9, sh. 196
2) Hulasat-ül-eser cild-3, sh. 18-20
3) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 262
4) El-A’lâm cild-6, sh. 239
5) Keşf-üz-zünûn sh. 96, 501, 1676, 1746, 1974
6) Brockelmann Sup-2 sh. 427
ŞEMSEDDÎN TİMURTÂŞÎ