Şâir, edîb ve Şafiî mezhebi âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin Hasen bin Ali bin Osman, nisbeti Nevâcî’dir. Lakabı Şemseddîn olup, Nevâcî adıyla meşhûrdur. 785 (m. 1383) senesinde Kâhire’de doğdu. 859 (m. 1455) senesi Cemâzil-evvel ayının onbeşinde, Salı günü Kâhire’de vefât etti.
Zamanının en büyük şâirlerinden olan Nevâcî, Ebnâsî Zâviyesi’nde büyüdü. Kur’ân-ı kerîmi, “Umde”, “Elfiye”, “Tenbîh” ve “Şâtıbiyye” kitaplarını ezberledi. Tenbîh kitabını Ebû Bekr Şenvânî’nin yanında okudu. Kur’ân-ı kerîmi okuma usûllerini öğreten kırâat ve tecvîd ilmini; Şemseddîn Zerâtitî, Emîr Hac İmâm-ı Cemâliyye ve İbn-i Cezerî’den okudu. Hattâ bu âlimlerden kırâat-i seb’anın ba’zılarını da okudu. Kur’ân-ı kerîmden ezberlediği sûrelerin ba’zılarını, Zeynüddîn Irâkî ve daha başka âlimlerin huzûrunda okudu. Zeynüddîn Irâkî, Heysemî ve İbn-i Mülakkın bu husûsta ona icâzet verdiler. Fıkıh ilmini; Şemseddîn Irâkî, Şemseddîn Bermâvî ve Beycûrî’den, Arabî ilimleri; Şemseddîn Şettanûfi, İbn-i Hişâm Acîmî ve Alâeddîn bin Mugallâ’dan öğrendi. Nahiv ve diğer aklî ilimleri; İzzeddîn bin Cemâ’a ve Bisâtî’den, lügat ilmini de Nûreddîn bin Seyf Ebyârî’den öğrendi. Veliyyüddîn Irâkî’nin derslerine devam etti. Ondan Emâlî adlı eserini yazdı. Bu âlimden ve Nûreddîn bin Seyf Ebyârî’den, çok hadîs-i şerîf öğrendi. İbn-i Hacer Askalânî’den de hadîs ilmi tahsîl etti.
İki defa hacca gitti. Birincisi, 820 (m. 1417) senesinde Receb ayında idi. Tâ hac mevsimi gelene kadar Mekke’de ikâmet etti. Hac mevsimi gelince haccını yerine getirdikten sonra geri döndü. İkinci haccını, 833 (m. 1429) senesinde yaptı. “El-Gays-ül-münhemir fîmâ yef’alühü el-hâc vel-mu’temir” adlı kitabında, hac ve umrenin âdabını ve yapılış usûlünü ve ikinci haccını anlatmaktadır.
Nevâcî; Dimyat, İskenderiyye ve birçok şehirlere gidip geldi. Edebiyat ile ilgili ilimlere meraklı ve kabiliyetli idi. Edebî ilimlerle meşgûl oldu. Hattâ bu husûsta zamanının ileri gelen meşhûr şâir ve edîblerinden oldu.
Ondan; Şihâbüddîn bin Esed, Bedreddîn Bülkînî, Muhibbüddîn Hatîb el-Mâlikî gibi birçok meşhûr kimseler ders aldılar. Lügat, Arabca ve edebiyat ilimlerinde zamanının büyük âlimlerinden idi. Diğer dînî ilimlerde de âlim idi. Hüsn-i hatta (güzel yazı yazmada) mehâretli idi. Kendisi ve başkaları için bizzat eliyle çok kitap yazdı. İbn-i Hacer Askalânî onu sever ve işlerinde yardımcı olurdu.
Cemâliyye ve Haseniyye’de hadîs-i şerîf müderrisliğinde bulundu. Şemseddîn Sehâvî de onun derslerinde bulunduğunu ve çok istifâde ettiğini söylemektedir.
Yazdığı eserlerin bir kısmı şunlardır: 1- Hulbet-ül-kümeyt, 2- Merâti’ul-gazelân fil-hisâni minel-gılmân, 3-Hâl-ül-izâr fî vasf-il-izâr, 4- Et-Tezkire, 5- Nüzhet-ül-elbâb, 6- Tuhfet-ül-edîb, 7-Eş-şifâ fî bedî-il-iktifâ, 8- Ravdat-ül-mecâlis, 9- El-hucce fî sirkati İbn-i Hucce, 10- Dîvân, 12- El-Matâli-üş-Şemsiyye fî medâih-in-Nebeviyye: ikinci hacca gidişinde Peygamber efendimizi ( aleyhisselâm ) medhettiği kasideleridir. 12- Te’hîl-ül-garîb, 13- El-Usûl-ül-Câmia, 14- Hâşiyetü alâ Tavdîhi İbn-i Hişâm, 15- El-Gays-ül-münhemir fîmâ yef’alühü el-hâc vel-mu’temir, 16-Ukûd-ül-leâli, 17- Es-Subûh vel-gubûk.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-9, sh. 203
2) El-A’lâm cild-6, sh. 88
3) Şezerât-üz-zeheb cild-7, sh. 295
4) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-7, sh. 229
5) Hüsn-ül-muhâdara cild-1, sh. 573
6) Keşf-üz-zünûn sh. 336, 722, 932, 1052, 1650
7) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 200, 201
NEVÂCÎ (Muhammed bin Hasen)