Tefsîr, hadîs, nahiv ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin Muhammed bin Abdürrahmân bin Ömer bin Rislân bin Nusayr Kenânî’dir. Aslen Mısır’daki Bülkîne kasabasından ve meşhûr bir ailedendir. Künyesi Ebü’s-Se’âde, lakabı Bedreddîn’dir. 819 veya 821 (m. 1418) senesinde doğdu. 890 (m. 1485) senesinde Mısır’da vefât etti. Cenâze namazı, Hâkim Câmii’nde Celâleddîn Bekrî tarafından kıldırıldı ve medresesinin avlusunda dedelerinin yanına defnedildi.
Doğduğu zaman babası, kardeşi Alâeddîn ile beraber Mina’da idiler. Alâeddîn, burada bir erkek kardeşi olduğunu rü’yâda gördü ve bunu hayra yorumladı. Dedesi çocuğun doğumunu tebrik etmeye gelince, torununu sevdi ve hayr duâda bulundu. Anne ve babasının yanında büyüdü. 825 (m. 1422) senesinde daha çocuk iken, annesi ve babası hacca gittiler. Beraberlerinde çocuklarını da götürdüler. Yedi günlük tavaftan sonra, Sirâcüddîn Hüsbânî tarafından orada sünnet edildi. Annesi bir erkek çocuğu olursa, Mescid-i Nebevî’ye gümüş bir kandil vereceğini adamıştı. Burada adağını yerine getirdi.
Mısır’a döndüklerinde, önce Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Bu ezberiyle, daha 8-10 yaşında iken hatimle namaz kılardı. O zaman bu yaygın bir âdet idi. Daha sonra Umde kitabını ezberledi. Minhâc, Elfiyet-ün-nahv ve Muhtasar-ı İbn-i Hâcib kitaplarını okudu. Zeynüddîn Bûtîcî, Kayâtî, Venâî ve Alâeddîn Kalkaşendî’den ba’zı kitapları okudu. Bisâtî, Kayâtî, Şerefüddîn Sübkî, Mahallî ve Şirvânî’den usûl dersleri aldı. Kâfiyecî’den kelâm ilmini öğrendi. İbn-i Mecdî’den de ferâiz ve matematik ilimlerini öğrendi. İzzeddîn Abdüsselâm Bağdâdî’den; sarf, nahiv, me’ânî, beyân ve mantık ilimlerini okudu. Bu ara ba’zı âlimlerden tasavvuf dersleri de aldı. Fakîh İbn-i Esed’den kırâat ilimlerini öğrendi. Ebu Amr, Nâfi’ ve İbn-i Kesîr kırâatlerini okudu. İbn-i Hacer, Zeynüddîn Zerkeşî ve Ebü’l-Kâsım Nevîrî’den hadîs-i şerîf öğrendi ve ba’zı kitapları okudu. Sahîh-i Buhârî’nin tamâmını hatmetti. 836 (m. 1432) senesinde ba’zı âlimler ona icâzet verdiler. Uzun müddet ilimle meşgûl oldu. Fıkıh, usûl, ferâiz ve diğer ilimlerde büyük âlim oldu. Babasının amcası ve Şerefüddîn Sübkî, fetvâ verme ve ders okutma husûsunda Bülkînî’ye icâzet verdiler. İlim tahsil ettiği, icâzet aldığı hocaları ve diğer âlimler onu pek medh ederlerdi. Tûlûn Câmii’ndeki derslerine; Sa’düddîn bin Deyrî, Bisâtî, Muhibbüddîn bin Nasrullah gibi büyük âlimler gelir, dinlerler idi. Bir ara Eşrefiyye’de hadîs müderrisliği yaptı. Sâlihiyye’de 841 (m. 1437) senesinde, babasının amcası yerine kadılık vekâletinde bulundu. Yine Ebyâr, Tantedâ ve Bilbîs’te de kadılık yaptı. Sonra da Kadıasker oldu. Ba’zı devlet kademelerinde vazîfe yaptı. Mensûriyye Medresesi’nde fıkıh dersleri okuttu.
Her ilimde âlim idi. Fıkıh, nahiv, usûl, münâzara ve diğer ilimleri iyi bilirdi. Çok güzel ve te’sîrli konuşurdu. Çok zekî olup, sâlih kimseleri çok severdi. Sâlihlerden hayatta olanları ve vefât etmiş olanların da kabirlerini ziyâret ederdi. İnsanlık îcâbı bir hatâ işlerse, hemen hatâsından dönerdi. Önceleri Ezher Câmii’nde ders verirdi. Daha başka yerlerde de ders verdiği oldu. Pekçok kimse ondan; tefsîr, hadîs, fıkıh, ferâiz, usûl, Arabca, me’anî, beyân, mantık ve diğer ilimleri öğrendiler. Derslerinde defalarca Sahîh-i Buhârî ve Sahîh-i Müslim kitapları okundu.
Bülkînî’nin yazdığı kıymetli eserlerden ba’zıları şunlardır: 1- Hâşiyetü alâ tefsîr-il-Beydâvî, 2- Şerhu Mukaddimet-il-Hanâvî, 3- Hâşiyetü alâ habâyâ’z-zevâyâ liz-Zerkeşî: Şafiî fıkhına âit bir eserdir. 4- El-Muhâkemât.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-11, sh. 232
2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-9, sh. 95
3) Şezerât-üz-zeheb cild-7, sh. 349
4) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 213
MUHAMMED BÜLKÎNÎ