Hindistan’da yetişen çeştiyye evliyâsının büyüklerinden. Hazret-i Hasen evlâdından (torunlarından) olup Şerîfdir. İsmi, Muhammed bin Yûsuf Dehlevî olup, Dehlî’dendir. Sekizinci asrın sonlarında vefât etti. Çerâğ-ı Dehlî olarak bilinen Nasîreddîn-i Mahmûd hazretlerinin halîfelerinin en önde gelenlerindendir. Zâhirî ve bâtınî ilimlerde âlim, evliyâlık yolunda yüksek, çok kıymetli bir zât idi. Kendisine Kîsûdirâz denilirdi. Böyle tanınmıştır. Hocasına olan muhabbet ve bağlılığı pek fazla idi.
Bunun için hocası olan Nasîreddîn hazretleri;
“Seyyid Kîsûdirâz’ın kim ki müridi oldu.
Vallahi hılâf yoktur, aşk ve muhabbet buldu.”
demiştir. Hâce Muhammed bin Yûsuf, hocası Çerâğ-ı Dehlî’nin 757 (m. 1356) senesinde vefâtından sonra, Dehlî’den Dekken’e gidip, orada yerleşti. Orada herkes tarafından hüsn-i kabûl gören Hazreti Hâce, o civarın insanlarına çok fâideli oldu. Herkes ondan istifâde etti. Sohbetine koştu. Birçok talebe yetiştirdi. Talebelerinden Muhammed isminde birisi, hocası Kîsûdirâz’ın sözlerini toplayıp, Cevâmi’ul-kelîm isimli bir melfûzât (sözler) kitabı meydana getirdi. Kîsûdirâz Muhammed bin Yûsuf hazretlerinin buyurduğu kıymetli sözlerinden ba’zıları şunlardır:
“Münâzarada, söz Eshâb-ı Kirâm efendilerimizin üstünlükleri mevzûuna gelince hiç söz söyleyemem. Söz esnasında farkında olmadan kullanacağım uygunsuz bir kelime ile, o büyüklerden birini incitmekten korkarım. Onlar hakkında kalbimdeki i’tikâd şöyledir ki: istisnasız Eshâb-ı Kirâmın hepsi, temiz, seçilmiş ve yüksek zâtlardır, içlerinden hiçbirisine dil uzatılmaz. En üstünleri Hulefâ-i Râşidîn’dir. Bunların da üstünlükleri halifelik sıralarına göre; Hazreti Ebû Bekr, Hazreti Ömer, Hazreti Osman ve Hazreti Ali’dir (r.anhüm).”
“Âlimler ihtilâf ettiler ki; “Müslümana ölüm mü daha iyidir, yoksa yaşamak mı?” Herşeyin en doğrusunu Allahü teâlâ bilir ama, Resûlullah efendimizin devr-i se’âdetlerinde bir müslüman için yaşamak daha iyi idi. Ondan sonra ise ölüm iyidir.”
“Eğer iyi bir saatte, kalb, Allahü teâlâ ile olursa, işte o Cennetlik bir iştir.
Severek bir güzele bakmak bir zaman,
Üstündür ömür boyu bir pâdişâh olmaktan.”
Hâce Muhammed bin Yûsuf hazretlerinin en meşhûr tasniflerinden birisi de, Kitâb-ı esmâr’dır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Ahbâr-ül-ahyâr sh. 136
MUHAMMED BİN YÛSUF