Şafiî fıkıh âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin Yahyâ bin Mensûr’dur. Künyesi Ebû Sa’îd olup, Muhyiddîn lakabı ile tanınırdı. 476 (m. 1083) senesinde Horasan’ın Turaysîs kasabasında doğdu, İmâm-ı Gazâlî hazretlerinden ve başka âlimlerden fıkıh öğrendi. Kıymetli eserler yazdı. Nişâbûr şehrinin istilâsı sırasında birçok âlimle beraber, 548 (m. 1153) senesi Ramazan ayında şehîd edildi.
İlim ve zühd bakımından yüksek bir zât olan Muhammed bin Yahyâ, Şafiî mezhebinde büyük bir fıkıh âlimi idi. Huccet-ül-İslâm İmâm-ı Gazâlî’den ve Ebü’l-Muzaffer Ahmed bin Muhammed el-Havâfî’den fıkıh ilmini öğrendi. Ebû Hâmid Ahmed bin Ali bin Abdûs’den ve Nasrullah el-Hûşnâmî’den ve daha birçok kimseden hadîs-i şerîf dinleyip rivâyet etti. Onun “Hadîs-i erbe’în” kitabı meşhûrdur.
Ondan ilim öğrenmek için, birçok yerlerden gelirlerdi. Çok kimse ilminden, hâlinden istifâde etti. Bunların çoğu büyük âlimler ve hılâf ilminde yüksek kimselerdi. Onun fıkıh ilmine dâir, “El-Muhît fî şerh-il-vasît”, “El-İnsâf fî mesâil-il-hılâf’ ve “Ta’lîka” adındaki eserleri kıymetlidir.
Abdulgâfir el-Fârisî, “Sıyâku târih-i Nişâbûr” adındaki eserinde ondan bahsetmekte ve onu övmektedir. O, va’z ve nasihat yapmaktan büyük bir haz duyardı. Çok ilim tahsil etti. Nişâbûr’da ve sonra Herat’ta Nizâmiyye medreselerinde ders verdi. Onun derslerinde, asrının fazilet ve ilim sahiplerinden birçoğu da bulundu. Derslerinden çok faydalandılar. Ders vermesi çok güzeldi. Ayrıca kıymetli şiirleri de vardır. Oğuzlar, Sultan Sencer’e isyan edip Nişâbûr’u istilâ etmeleri sırasında, Ebü’l-Hasen Ali bin Ebi’l-Kâsım el-Beyhekî ve daha birçok âlim ile beraber şehîd edildi.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-12, sh. 111
2) Tabakât-üş-Şâfiiyye cild-7, sh. 25
3) Vefeyât-ül-a’yân cild-4, sh. 223
4) Şezerât-üz-zeheb cild-4, sh. 151
5) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 91
6) Tehzîb-ül-esmâ vel-luga cild-1, sh. 95
7) Keşf-üz-zünûn sh. 174, 182, 2008
MUHAMMED BİN YAHYÂ EN-NİŞÂBÛRÎ