Osmanlı âlimlerinden. Seksendokuzuncu Osmanlı şeyhülislâmıdır. İsmi Mehmed’dir. Daha önce Mekke kadılığı yapmış olan Halîl Efendi’nin oğludur. 1126 (m. 1714) senesinde Mekke-i mükerremede doğdu. Bu sebeple “Mekkî” diye meşhûr olmuştur. 1212 (m. 1797) senesinde İstanbul’da vefât etti. Fâtih’de, Bahâî türbesine defnedildi.
Küçük yaşından i’tibâren, zamanının âlimlerinden ilim tahsil etti. 1147 (m. 1734) senesinde “Hâriç” rütbesiyle müderris oldu. Bir müddet ders okutup talebe yetiştirdikten sonra, kadılık mesleğini tercih etti. 1179 (m. 1765) senesinde Selanik mevleviyyetine (kadılığına), 1185 (m. 1771) senesinde Şam kadılığına, 1190 (m. 1776) senesinde Medîne-i münevvere kadılığına ta’yin edildi. Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) mübârek kabrini ziyâret edip, “Hac” ibâdetini îfâ ettikten sonra İstanbul’a döndü. 1198 (m. 1783) senesinde İstanbul kadılığına yükseltildi. Kısa bir müddet sonra Anadolu ve arkasından Rumeli pâyesiyle taltif edildi. 1200 (m. 1785) senesinde bilfiil Anadolu kadıaskeri oldu. Aynı sene içinde Rumeli kadıaskerliğine yükseltildi. 1202 (m. 1787) senesinde Müftî-zâde Ahmed Efendi’den boşalan şeyhülislâmlık makamına getirildi. 3 ay 10 gün bu makamda kaldıktan sonra vazîfeden alındı.
Bu arada evine çekilip, ilim ve ibâdetle meşgûl oldu. 1205 (m. 1791) senesinde Şeyhülislâm Yahyâ Efendi’nin ayrılmasıyla boşalan şeyhülislâmlık makamına, ikinci defa getirildi, 1 yıl 3 ay 16 gün şeyhülislâmlık yaptıktan sonra, ihtiyârlığı sebebiyle 1206 (m. 1792) senesinde tekrar vazîfeden alındı. Rumelihisarı’ndaki yalısına çekilip, ömrünün son yıllarını ibâdet ve tâatla geçirdi. Bu hâl üzere devam ederken vefât etti.
Mekkî Mehmed Efendi; aklî ve naklî ilimlerde derin âlim, tevâzu ve kanâat sahibi bir zât idi. Büyüklenme ve gösterişten uzak, güzel ahlâk sahibi idi. Yumuşak huylu ve herkese güler yüzlü idi. Kâdılık ve şeyhülislâmlık yaptığı müddet içinde adâlet ve doğrulukdan ayrılmadı. Cömert ve kerem sahibi olan Mekkî Mehmed Efendi, birçok hayır ve hasenâtda bulunmuştur. Gelirinin bir kısmını fakirlere ve hayır işlerine vakfetti.
Âlim ve fâzıl bir zât olan Mekkî Mehmed Efendi’nin ba’zı eserleri şunlardır: 1- Hâşiye-i evâil-i Beydâvî: Beydâvî tefsîrinin bir kısmına yazmış olduğu haşiyedir. 2- Şerh-i Kasîde-i Bürde, 3- Dîvân, 4- Hamd ve şükürle ilgili bir risale, 5- Allahü teâlânın sıfatlarını açıklayan bir risale, 6- Fıkıh usûlüyle ilgili şiir türünde bir risale, 7 Tavzih adlı eserin dört bölümünü açıklayan risale ve başka risâleleri vardır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Devhat-ül-meşâyıh sh. 111
2) İlmiye salnamesi sh. 557
MEKKÎ MEHMED EFENDİ