Osmanlı âlimlerinden. Altmışsekizinci Osmanlı şeyhülislâmıdır. İsmi, Mehmed Sa’îddir. İki defa Anadolu kadıaskerliği yapmış, Birgili Kara Halîl Efendi’nin oğludur. İstanbul’da doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. 1168 (m. 1754) senesinde Bursa’da vefât etti. Emîr Sultan türbesi bitişiğindeki kabristana defnedildi.
İlk tahsilini babasından gördükten sonra, zamanının âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri tahsil etti. Yüksek ilmî dereceye ulaşıp, müderrislik rü’ûsunu (diplomasını) aldıktan sonra, Yenişehir kadılığına ta’yin edildi. 1141 (m. 1728) senesinde Bursa kadılığına nakledildi. 1148 (m. 1735)’de İstanbul kadılığına getirildi. İstanbul halkının takdîrini kazandı. Bu vazîfede dört yıl kaldı. 1152 (m. 1739) senesinde Anadolu kadıaskerliğine ve 1161 (m. 1748) senesinde Rumeli kadıaskerliğine yükseldi. O güne kadar yaptığı bütün vazîfelerinde üstün başarı gösteren Mehmed Sa’îd Efendi, 1162 (m. 1749) senesinde Sultan Birinci Mahmûd Hân tarafından şeyhülislâmlık makamına ta’yin edildi. 9 ay 22 gün bu vazîfede kaldıktan sonra, 1163 (m. 1750) senesinde vazîfeden alınıp Bursa’ya gönderildi. Orada eser yazmakla ve Allahü teâlâya ibâdet etmekle meşgûl iken vefât etti.
Halîl Efendi-zâde Mehmed Sa’îd Efendi, aklî ve naklî ilimlerde derin âlim, kalemi kuvvetli, faziletli ve güzel ahlâk sahibi bir zât idi. Hak bildiğini söylemekten çekinmezdi ve sert mizaçlı idi. Kâdılık ve şeyhülislâmlık yaptığı zamanlarda doğruluk ve adâletten ayrılmadı. Allahü teâlânın dîninin emirlerine bağlanmak ve yasaklarından kaçınmakta çok dikkatli idi.
Bursa’da bulunduğu sırada ilmî eserleri incelemiş ve “Aynî Târihi”ni Türkçeye tercüme etmiştir.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Devhat-ül-meşâyıh sh. 97
2) Kâmûs-ül-a’lâm cild-3, sh. 2056
3) İlmiye salnamesi sh. 525
MEHMED SA’ÎD EFENDİ (Halîl Efendi-zâde)