Osmanlılar zamanında yetişen Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden. Elliikinci Osmanlı şeyhülislâmıdır. İsmi, Mehmed Atâullah’dır. Kâdı İbrâhim Efendi’nin oğludur. Doğum yeri ve târihi bilinmemektedir. 1127 (m. 1715) senesinde Bolu’da vefât etti.
Küçük yaşından i’tibâren ilim tahsiline yöneldi. İstanbul’a gelip zamanının âlimlerinden ilim öğrendi. Birçok Kıymetli bilgileri edindikten sonra, şeyhülislâm Minkâri-zâde Yahyâ fendi’nin hizmetinde bulunup, onun yanında mülâzim (stajyer) oldu. Tahsilini tamamlayıp müderrislik diplomasını aldıktan sonra, birçok medreselerde müderrislik yapıp talebe yetiştirdi. Kadılık mesleğine yöneldi. 1097 (m. 1685) senesinde Yenişehir, 1102 (m. 1690) senesinde Şam kadılıklarında vazîfelendirildi. Sonra da vazîfeden ayrıldı. Şeyhülislâm Feyzullah Efendi’nin tavsiyesiyle, 1107 (m. 1695) senesinde İstanbul kadılığına getirildi. Bu vazîfede gösterdiği üstün başarı üzerine 1115 (m. 1703) senesinde Anadolu kadıaskerliğine nakledildi. Sultan Üçüncü Ahmed Hân’ın tahta geçişinden sonra, 1118 (m. 1706) senesinde Rumeli kadıaskerliğine yükseltildi. Bir müddet sonra bu vazîfeden ayrıldı. 1124 (m. 1712) senesinde ikinci defa Rumeli kadıaskerliğine getirildi. 1125 (m. 1713) senesinde şeyhülislâmlık makamına yükseltildi. İki ay yedi gün kadar bu makamda kaldıktan sonra bu vazîfeden ayrıldı. Rumelihisarı’ndaki evinde istirahata çekildi. Daha sonra Sinop’a gitti. Bu sırada Şeyhülislâm Ebe-zâde Abdullah Efendi de Trabzon’a gidiyordu. İkisinin de bulunduğu gemi Karadeniz Ereğlisi yakınlarında fırtınaya tutulup battı. Ebe-zâde Abdullah Efendi, boğularak şehid oldu. Mehmed Atâullah Efendi, kurtularak Bolu’ya gitti. Bolu’da ikâmet etmekte iken vefât etti. Muhammed Atâullah Efendi aklî ve naklî ilimlerde derin âlim, fıkıh ilminde özel ihtisas sahibi, ağır başlı, vakar sahibi bir zât idi. Fıkıh ilmine tam vâkıf olan Mehmed Atâullah Efendi’nin; “Fetâvâ-i Atâiyye” isimli kendi fetvâlarının ve Minkâri-zâde Efendi’nin fetvâlarının toplandığı bir eseri vardır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Devhat-ül-meşâyıh sh. 81-82
2) İlmiye salnamesi sh. 501
MEHMED ATÂULLAH EFENDİ