Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, Ali bin Osman bin İbrâhim bin Mustafâ bin Süleymân el-Mârdînî’dir. Lakabı “Alâüddîn” olup, “İbn-i Türkmânî” künyesi ile meşhûr oldu. 683 (m. 1284) senesinde doğdu. Fıkıh, usûl, nahiv, tefsîr, hadîs, ferâiz, hesâb, edebiyat, târih, mantık ve hey’et (astronomi) ilimlerinde mütehassıs bir âlim olarak yetişti. Hanefî fıkhında İmâm derecesine yükseldi. Fetvâ verir ve ders okuturdu. Kâdılık vazîfesine ta’yin edildi. Kıymetli eserleri vardır. 750 (m. 1349) senesi Muharrem ayında Kâhire’de vefât etti.
İbn-i Türkmânî, aklî ve naklî ilimlerde geniş ve derin bilgiye sahipti. Hadîs ve tefsîr ilimlerinde söz sahibi olmuş, çok yükselmişti. Fıkıh ilmini, babasından ve kardeşinden öğrendi. Her iki kardeş de, zamanının en büyük âlimlerinden oldu. İlim ve fazilet meclislerinin en önde gelenlerinden idi. Dimyatî, İbn-i Savvâk, İbn-i Hicaz gibi âlimlerden hadîs-i şerîf dinledi.
“Cevâhir” kitabının sahibi Abdülkâdir diyor ki: “İbn-i Türkmânî Ali bin Osman Mârdînî’den “Hidâye” kitabının bir bölümünü okudum. Hadîs ilminde de ondan çok istifâde ettim. “Hidâye” kitabını, “Kifâye” adı ile kısaltarak yazdı. Ayrıca bu kitabını şerh etmeye başladı, fakat tamamlayamadı. Bunu, oğlu Kâdı’l-kudât Kemâleddîn Abdullah, babasının kaldığı yerden i’tibâren şerh etti.”
İmâm-ı Süyûtî diyor ki: “İbn-i Türkmânî, fıkıh, usûl ve hadîs ilimlerinde büyük bir âlim idi. İlimle meşgûl olmaktan ve başkalarına faydalı olmaktan hiç ayrılmadı. Onun çok kıymetli eserleri vardır. Muhtasar-ı Hidâye, Muhtasar-ı Ulûm-i hadîs ve Reddü alel-Beyhekî bunlardan başlıcalarıdır. O, Mısır diyarının kadılığına ta’yin edilmişti.”
Başlıca eserleri şunlardır: 1. Behcet-ül-erîb fî beyâni mâ fî kitâbillah-il-azîzi minel-garîb, 2. El-Müntehâbbü fî ulûm-il-hadîs, 3. Ed-Dürret-üs-seniyye fil-akîdet-is-seniyye, 4. Es-Sâ’diyye fî usul-il-fıkh, 5. Şerh-ül-Hidâye fî fürû’i-fıkh-ıl-Hanefî. Bunlardan başka nazım ve nesir olarak yazılmış eserleri de vardır. İmâm-ı Fahreddîn-i Râzî’nin “Mufassal” adındaki eserine ve İbn-i Hâcib’in “Mukaddimesine yaptığı “Ta’lîka”ları da kıymetli eserleri arasındadır. “Şerh-ül-Mukarreb”, “Şerhu Arûz”, mantık ilmine dâir olan “Şerh-uş-şemsiyye” ve astronomiye dâir “Şerh-ül-Hey’et” adındaki eserleri de kıymetlidir.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-Fevâid-ül-behiyye (Lüknevî) sh. 123
2) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 145
3) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-3, sh. 84, 85
4) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 720
5) Tabakât-ül-usûliyyîn cild-2, sh. 160
İBN-İ TÜRKMÂNÎ (Ali bin Osman el-Mârdînî)