Fıkıh, tefsîr, hadîs, lügat ve târih âlimi. İsmi, Ali bin Enceb bin Osman bin Abdullah bin Ubeydullah bin Abdürrahîm el-Bağdâdî olup, künyesi Ebü’l-Hasen ve Ebû Tâlib’dir. Lakabı Tâcüddîn’dir. İbn-i Sâî diye meşhûr oldu. 593 (m. 1197) senesinde Bağdad’da doğdu. 674 (m. 1275) senesi Ramazân-ı şerîfin sonunda Bağdad’da vefât etti.
İbn-i Sâî, İbn-ün-Neccâr’dan, târih ilmini öğrendi. Ebû Abdullah bin Ebil-Meâlî, İbn-üd-Debîsî, Bedrüddîn Ebi’l-Kâsım Ali bin Abdürrahmân İbni Cevzi, Muhyiddîn Yûsuf İbn-ül-Cevzî, Cemâlüddîn İbn-ül-Akûlî, Abdüsselâm bin Ebî Zekeriyyâ et-Tekritî, Ebû Tâlib Hüseyn bin Ahmed, Ebü’l-Hasen Muhammed bin el-Kati’î, Şihâbüddîn Ömer es-Sühreverdî, Nasrullah bin el-Esîr, Ebü’l-Hasen Ali bin Muhammed el-Mûsulî, Ebü’l-Kâsım Sa’îd bin Meâli ve birçok âlimden hadîs-i şerîf dinledi ve rivâyette bulundu. Sahîh-i Buhârî’yi, Mübârek bin ez-Zebîdî’nin iki oğlu olan Hasen ve Hüseyn’den dinledi. Ebü’l-Yümn el-Kindî’den icâzet aldı.
Kendisinden de; Hâfız Ebû Muhammed Abdülmü’min bin Halef ed-Dimyâtî, Ebü’l-Fadl bin el-Fûtî, Mahmûd ed-Dükûkî ve birçok âlim hadîs-i şerîf dinleyip ilim öğrendi.
İbn-i Sâî, ahlâkı güzel, yüzü nurlu, cömert huylu, anlayışı kuvvetli bir zât idi. Birçok âlim ve sâlih kimse ile görüştü. Tasavvuf erbâbının sohbetinde bulundu. Tasavvuf yolunu, Şihâbüddîn Ömer es-Sühreverdî hazretlerinden öğrendi ve insanlara ilim ve edeb öğretmeye başladı. Bilhassa târih ilminde üstün derecede idi. Herkesin takdîrini kazandı.
Moğol istilâsında Bağdad’da idi. Moğolların çoluk-çocuk, genç-ihtiyâr demeden herkesi kılıçtan geçirdikleri bir zamanda, bu katliâmdan kurtulan birkaç kişiden biri de İbn-i Sâî idi.
İbn-i Zehebî onun hakkında; “İbn-i Sâî, İmâm, Hâfız bir zât idi. Fıkıh ilminin inceliklerine vâkıf idi. Hadîs âlimi ve tarihçi idi. Târih ilminde söz sahibi idi. Aynı zamanda şâir olup, güzel şiirleri vardır. Şafiî mezhebinde idi. Arkadaşı olan Muhammed bin Saîd, Târih ilmine dâir çok kitaplar yazmıştır” dedi.
Es-Safdî ise onun için; “İbn-i Sâî, edîb, fazilet sahibi bir zât idi. Târih ilmiyle çok meşgûl oldu. Birçok eser yazdı” demektedir.
İbn-i Şühbe de; “İbn-i Sâî bütün kitaplarını Nizâmiyye Medresesi’ne vakfetti” diye bildirmektedir.
İbn-i Sâî, fıkıh, tefsîr, hadîs ve târih ilimlerine dâir birçok eserler yazdı. Bu eserlerin yüzotuzüç cild olduğu nakledildi. El-Kazrûnî, bunlardan çoğunu bildirdi. Yazmış olduğu eserlerin ba’zıları şunlardır: 1. Târih (26 cild), 2. Zeylü alâ târihi İbn-i esîr (5 cild), 3. Şerh-ül-makâmât-il-Harîriyye (25 cild), 4. Ahbâr-ül-üdebâ (5 cild), 5. Ahbâr-ül-Hallâc, 6. Ahbâr-ül-hulefâ (3 cild), 7. Ahbâr-ur-Rubûtu vel-Medâris, 8. Kitâbü Ahbâr-iz-zühhâd ve Menâkıb-il-evliyâ, 9. Bülgat-üz-zurafâ’ ilâ tevârih-il-hulefâ, 10. Târih-üş-Şühûd vel-Hukkâmi bi Bağdâd, 11. El-Câmi-ül-muhtasâr fî unvân-it-tevârih, 12. Uyûn-üs-siyer, 13. Tabakât-ül-hulefâ vez-zeylü Aleyhâ, 14. Keşf-ül-kelimât-il-Arabiyye, 15. Kitâb-ül-ahbâr-in-nebeviyyeti (1 cild) ve şerhi (3 cild), 16. El-İdâhu anil ehâdis-is-sıhâhı, 17. El-Ehâdîs-ül-Yemâniyye, 18. İrşâd-üt-tâlibi ilâ ma’rifet-il-mezâhibi, 19. Şerhu Nehcil-Belâgati, 20. El-Menâkıbü Aliyyeti li müderrisin Nizâmiyyeti, 21. Er-Ravd-un-nâdır fî Ahbâr-in-nâsır, 22. Ahbâr-uz-zâhir, 23. İ’tibâr-ül-müstebsîr fî Ahbâr-il-müstensîr, 24. Kitâbü Siret-i Mu’tasım, 25. Kitâb-ül-muhib vel-Mahbûb, 26. Târih-uş-şuarâ, 27. El-Işârât-ül-müveffikıyye fî ulemâ-id-devlet-il-Büveyhiyye, 28. Hüsn-ül-vefâ li meşâhir-il-hulefâ, 29. Sarf-ul-Müstensıriyye: Tek cild olup, ismi, Mefâtih-ül-cinân ve mesâbih-ül-cinân’dır. 30. Gazl-üz-zîrâf ve mugâzetet-ül-eşrâf (2 cild), 31. El-Mekâbir-ül-meşhûre vel-meşâhid-ül-mezûra (1 cild), 32. Menâkıb-ül-hulefâ-il-erbeati (3 cild), 33. Nüzhet-ül-ebsâr fîl-hadîs, 34. Mu’cem-ül-udebâ (5 cild), 35. El-Înâs ve Menâkıbu Ebi’l-Abbâs, 36. El-Hassû alâ taleb-il-veledi, 37. Târihu mesâil Hulefâi minel harâyiri vel-imâi, 38. Târih-ül-vüzerâ, 39. Sîret-ül-müstehsır, 40. Musannifu fî âlil-Beyt, 41. Şerh-ül-fasîh.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 41
2) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 812
3) El-Bidâye ven-nihâye cild-13, sh. 270
4) Tezkiret-ül-huffâz cild-4, sh. 1469
5) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 343
6) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Esnevî) cild-2, sh. 70
7) El-A’lâm cild-4, sh. 265
8) Târih-i ulemâ-i Müstensıriyye cild-2, sh. 74
İBN-İ SÂÎ