Hadîs, lügat ve târih âlimi. İsmi, Mübârek bin Ahmed bin Mübârek bin Mevhûb bin Ganime bin Gâlib el-Lahmî el-Erbilî’dir. Künyesi, Ebü’l-Berekât olup, lakabı Şerefüddîn’dir. İbn-i Müstevfâ diye bilinir. 564 (m. 1169) senesinde Erbil’de doğup, 637 (m. 1239) târihinde yine burada vefât etti. Hadîs ilminde büyük bir âlim, nahiv, lügat, arûz, kâfiye, beyân’dan ibâret edebi ilimlerde ve târih ilminde pek mahir idi. Maliye ilminde de çok yükselmişti. Kur’ân-ı kerîm ve edebî ilimleri, Muhammed bin Yûsuf el-Bahrânî ve Mekkî bin Reyyân’ın yanında okudu. İbn-i Taberzed, Hanbel bin Abdullah ve birçok âlimden hadîs-i şerîf dinledi.
İbn-i Müstevfâ, mütevâzi ve çok cömert idi. Kendisine herkes çok hürmet gösterirdi. Bilhassa Erbil halkı kendisine gereken kıymeti verdi. Erbil halkı, Erbil’e âlim ve fâdıl bir kimse geldiği zaman, hemen onun ziyâretine gider, ona gereken hürmet ve hizmeti yaparlardı. Mutlaka onun gönlünü alırlardı. Bu bakımdan Erbil halkı, İbn-i Müstevfâ’ya da lâzım gelen hürmeti gösterdi.
Vefeyât-ül-a’yân sahibi İbn-i Hılligân; “İbn-i Müstevfâ’nın bizzat kendisinden ve Erbil’e başka yerlerden gelen âlimlerin derslerinde bulunarak ilim öğrendim” demiştir.
İbn-i Müstevfâ, Dîvân işlerinde vazîfeliydi. Dîvân işlerine bakmak, bu sıralarda vezirlikten sonra gelen yüksek bir mertebe idi. Bu vazîfeden sonra, 629 (m. 1231) senesinde kendisine vezirlik verildi. Onun vezirliğinden herkes memnun idi. İbn-i Müstevfâ bu vazîfesinde, Sultan Muzafferüddîn’in vefâtına kadar kaldı, idâreyi Müstensır alınca, İbn-i Müstevfâ bu vazîfeden ayrıldı. Artık evinde oturuyor, nisanlar onun ziyâretine gidip geliyorlar idi. 634 (m. 1237) senesi Şevvâl’in yirmiyedisinde Tatarların Erbil’i almasına kadar durum böyle devam etti. Tatarlar (Moğollar) Erbil’i alınca, târih kitaplarında bildirilen acı hâdiseler meydana geldi. Fakat İbn-i Müstevfâ, bu sırada Erbil kalesine sığınıp kurtulanlar arasında idi. Tatarlar çekilince, buradan ayrılıp, Musul’a yerleşti. Yanında kıymetli kitaplar vardı. Vefât edinceye kadar, bu kitapları ile meşgûl olup, devamlı onları mütâlâa etti, insanlara ilim öğretti.
İbn-i Müstevfâ vefât edince, hakkında mersiyeler yazılmıştır.
Eserleri: 1. Târih-i Erbil, 2. İsbât-ül-Muhassal fî nisbet-i ebyât-il-Mufassal, 3. Divân-ı Şi’r.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-8, sh. 170
2) Vefeyât-ül-a’yân cild-4, sh. 147, 152
3) El-Bidâye ven-nihâye cild-13, sh. 139
4) Bugyet-ül-vuât cild-2, sh. 272
5) Keşf-üz-zünûn sh. 5, 281, 768
6) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 3
7) El-A’lâm cild-5, sh. 269
İBN-İ MÜSTEVFÂ ERBİLÎ (Mübârek bin Ahmed)