Meşhûr âlimlerden. İsmi, Hasen bin Muhammed bin Abdullah et-Tîybî’dir. Lakabı Şerefüddîn olup, doğum târihi belli değildir. Arab dili ve edebiyatı ilimleri ile, tefsîr ve hadîs ilimlerinde meşhûr bir âlimdir. Aklî ilimlerde de pek mahirdi. Tevâzu sahibi ve cömert bir zât idi. Hayâtının başlangıcında, ticâret ve mirastan eline geçen malı çoktu. Hepsini Allah yolunda infâk etti, dağıttı, ihtiyârlığında fakirdi. Ömrünü ilim öğrenmekle ve öğretmekle geçirdi. Tefsîr ve hadîs ilimleriyle çok meşgûl oldu. 743 (m. 1342) senesi Şa’bân ayının onüçüncü Salı günü, tefsîr dersini tamamlayıp, hadîs ilmini okutacağı meclisine gitmişti. Namazın sünnetini kılıp, farzını kılmak için ikâmeti beklerken, eceli vâki oldu ve orada rûhunu teslim etti.
Kur’ân-ı kerîmin ve sünnet-i seniyyenin ince bilgilerine vâkıf olan yüksek bir âlimdir. İlim öğretmekteki gayreti çoktu. Talebeliğine herkesi kabûl ederdi. Mütevâzi bir kimse olup, i’tikâdı, îmânı çok sağlam ve doğru idi. Felsefecilere ve bid’at ehline karşı çok şiddetli idi. Onların yazılarına ve sözlerine, sağlam, vesîkalı reddiyelerde bulunur, hatâ ve kusurlarını ortaya koyardı. Allahü teâlâyı ve Resûlünü ( aleyhisselâm ) çok severdi. Hayası, utanması çoktu. Hiçbir karşılık beklemeksizin dînî ilimleri öğretmeye devam etmesi şaşılacak hâldeydi. Öyle ki, talebelerine hem hizmet eder, hem de maddî yardımda bulunurdu. Elindeki kitapları, okumaları için tanıdığı ve tanımadığı herkese âriyet olarak verirdi. Kendisinden İslâmiyeti öğrenmeye gelenlere çok ta’zim eder, onları çok severdi. Miras ve ticâret yolu ile eline geçen bütün servetini, hayır ve hasenata harcadı, ömrünün sonlarına doğru çok fakîrleşti Gözleri de görmez oldu. “Sahîh-i Buhârî” kitabını okutmak için bir ilim meclisi kurmuştu. Sabah namazından zeval vaktine kadar tefsîr ile meşgûl olurdu. Bundan sonra ikindiye kadar “Buhârî”yi okuturdu, ölümüne kadar buna devam etti. Başlıca eserleri şunlardır: 1- Şerh-ül-Keşşâf Zemahşerî’nin tefsîrine yaptığı çok güzel bir şerhtir. 2- Et-Tıbyân: Meânî ve beyân ilimlerine dâir bir eserdir. 3- Şerhu Tıbyân: Kendi eserinin şerhidir. 4- Tefsîr-ül-Kur’ân, 5- Şerhu mükâşefet-ül-mesâbih, 6- Mukaddime: Hesab ilmine dâirdir. 7- Esmâ-ür-ricâl, 8- Fütûh-ül-gayb fil-keşf an Kanâ-ır-rayb.
Süyûtî, Keşşâf şerhinde şöyle anlatır: “O, tefsîr ilmini Ebû Hafs es-Sühreverdî’den öğrendi. Keşşâfın şerhine başlamadan biraz önce, Resûlullahı ( aleyhisselâm ) rü’yâsında gördü. Resûlullah ona süt dolu bir kâse uzattı. O da, bu sütten içti.”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Bugyet-ül-vuât cild-1, sh. 522
2) Tabakât-ül-müfessirîn (Dâvûdî) cild-1, sh. 143
3) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 101
4) Şezerât-üz-zeheb cild-6, sh. 137
5) Mu’cem-ül-müellifîn cild-4, sh. 53
6) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-2, sh. 67
7) Keşf-üz-zünûn sh. 341, 720
HASEN BİN MUHAMMED ET-TÎYBÎ