Son devir Osmanlı âlimlerinden. Yüzondördüncü Osmanlı şeyhülislâmıdır. İsmi Halîl’dir. Çorum ili, Mecitözü ilçesi, Varay bucağına bağlı Kürt köyünden Mustafa Efendi’nin oğludur. 1219 (m. 1804) senesinde Mecitözü’nde doğdu. 1298 (m. 1881) senesinde İstanbul’da vefât etti. Fâtih Câmii bahçesindeki eski şeyhülislâmlardan Mehmed Refîk Efendi ve Ömer Hilmi Efendi’nin mezarlarının yakınında defnedildi.
İlim öğrenme çağına gelince, ilk önce Amasya’ya, daha sonra Konya’ya giderek ilim öğrendi. Hasen Fehmî Efendi ile birlikte aynı medresede talebe oldular. Konya’da ba’zı ilimleri öğrendikten sonra İstanbul’a geldi. Vidinli Mustafa Efendi’nin derslerine devam etti. Üstün bir gayret sahibi olup, tatil zamanlarını dahî boş geçirmezdi. Abdürrahmân Efendi’den de ders aldı. 1250 (m. 1834) senesinde aklî ve naklî ilimlerde yüksek dereceye ulaşıp, icâzet (diploma) aldı. 1251 (m. 1835) senesinde ruûs imtihanını kazanıp müderris oldu. Ders okutup talebe yetiştirdi. 1255 (m. 1839) senesinde ilk olarak “Hâriç” rütbesiyle Sırrı-zâde Mescidi’nde ders verdi. Daha sonra derece derece yükselerek fetvâhâneye devam edip müsevvid (fetvâ müsveddelerini yazan) oldu.
1278 (m. 1861) senesinde İstanbul kadılığı kapı naipliğine getirildi. 1279 (m. 1862) senesinde fetvâ emînliği başmüsevvidliğine yükseldi. 1282 (m. 1865) senesinde Askeri kassam kadılığına (vefât eden kimselerin kalan mirasını mirasçılara taksim eden kadı) ta’yin edildi. Aynı sene içinde Yenişehir kadılığına nakledildi. 1283 (m. 1866) senesinde, Filibeli Halîl Efendi’nin ders vekîlliğine getirilmesi üzerine boşalan Fetvâ emînliğine ta’yin edildi. Aynı zamanda Edirne mevleviyyeti pâyesiyle 1284 (m. 1867) senesinde Haremeyn pâyesiyle, 1285 (m. 1868) senesinde İstanbul pâyesiyle taltif edildi. Aynı sene içinde Evkâf-ı Hümâyûn (vakıflar) müfettişliğine ta’yin edildi. 1286 (m. 1869) senesinde bu vazîfeden ayrılarak hacca gitti. Hac ibâdetini îfâ, Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) Kabr-i şerîfini ziyâret edip döndükten sonra “Şer’iyye Tedkikler Meclisi” ve kısa bir müddet sonra “Mecelle Cemiyeti” üyeliğine getirildi. Bu arada Mecelle Cemiyeti başkanı Ahmed Cevdet Paşa ile uzun müddet beraber kalıp birlikte çalıştı. Ahmed Cevdet Paşa onun ilminden çok istifâde etti. 1288 (m. 1871) senesinde ikinci defa Fetvâ emînliğine ta’yin edildi. Arkasından da “Şer’î Hâkimler Seçim Meclisi” üyeliğine getirildi. 1290 (m. 1873) senesinde Anadolu kadıaskeri payesi verildi. 1294 (m. 1877) senesinde açılan Birinci Meclis-i Meb’usân’a üye olarak girdi.
Aynı yıl içinde Hasen Hayrullah Efendi’nin vazîfeden ayrılması üzerine boşalan şeyhülislâmlık makamına, Sultan İkinci Abdülhamîd Hân tarafından ta’yin edildi, 1 yıl 9 ay kadar bu makamda kaldıktan sonra, 1295 (m. 1878) senesinde bu vazîfeden ayrıldı. Bu sırada A’yân üyeliği devam ediyordu. Kendi evine çekilip ibâdet ve tâat ile meşgûl iken vefât etti.
El-Hâc Kara Halîl Efendi, aklî ve naklî ilimlerde derin âlim, fıkıh ilminde özel ihtisas sahibi idi. İlmiyle amel eden fazilet sahibi müttekî (haramlardan sakınan) ve Allahü teâlâya çok ibâdet eden bir zât idi. Ba’zı mu’teber fıkıh kitaplarına Arabça takrizleri vardır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) İlmiye salnamesi sh. 608
EL-HÂC KARA HALÎL EFENDİ