Hanefî mezhebi fıkıh ve tefsîr âlimi. İsmi, Abdullah bin Ahmed bin Mahmûd en-Nesefî olup; künyesi Ebü’l-Berekât’dır. Lakabı ise Hâfızüddîn’dir. 710 (m. 1310) senesinde Bağdad’da vefât etti.
Ebü’l-Berekât en-Nesefî, fıkıh ilmini; Şemsüleimme Muhammed bin Abdüssettar el-Kerderî, Hamîdüddîn ed-Darir, Bedrüddîn Hâherzâde gibi büyük âlimlerden öğrendi. Ebü’l-Berekât en-Nesefî, müteahhirîn diye isimlendirilen zühd sahibi âlimlerden olup, fıkıh, usûl, tefsîr, hadîs ve başka ilimlerde emsalsiz idi. Fıkıh ve usûlde üsdâd idi. Çok kimseler ondan fıkıh ve ahlâk ilmini öğrenip, hadîs-i şerîf rivâyetinde bulundular. Es-Sefnâkî bunlardandır. Abdullah en-Nesefî pek yüksek bir âlim idi. Tefsîrde, hadîste, fıkıhda, usûlde büyük bir ilmî gücü vardı. Zamanında emsalsiz idi. Çok kıymetli ve faydalı eserleriyle. İsmi ve nâmı her yere yayıldı.
En-Nesefî “Kâfi” kitabında buyurdu ki: “Bir kimse, hüzünden, sıkıntıdan kurtulmak için, Allahü teâlâya kalbinden yalvararak, ondört secde âyetini (ezberden, ayakta) okuyup, herbirinden sonra, hemen yatıp secde ederse, Allahü teâlâ, o kimseyi o dert ve belâdan korur.”
Ebü’l-Berekât en-Nesefî, yazmış olduğu tefsîrin önsözünde buyurdu ki: “Arzusunu kıramıyacağım çok sevdiğim bir zât, benden “Te’vilât-i Kur’âniyye”ye dâir bir kitap yazmamı rica etmişti. Şöyle ki: Bu kitap kırâat vecihlerini, i’râbı, bedi’ ilimlerin inceliklerini, işâretlerini içinde toplayan, Ehl-i sünnet ve cemâatin sözleriyle süslenmiş, bid’at ve dalâlet sahiplerinin söz ve işlerinden uzak, ne okuyucularına usanç verecek derece uzun, ne de maksadı ihlâl edecek tarzda kısa bulunacak.
Ben, bir müddet yazmakta tereddüt ettim. Fakat bilâhare birçok mânilere rağmen bunu yazmağa karar verdim ve cenâb-ı Hakkın yardımıyla az bir zaman içinde yazıp bitirdim.”
Ebü’l-Berekât en-Nesefî birçok eser yazdı. Vâfi ve bunun şerhi “Kâfi” ve “Kenz” fıkıh kitapları ve “Medârik” tefsîri ile “Menâr” adındaki usûl-i fıkıh kitabı meşhûrdur. Ömer Nesefî’nin “Manzûmesi”ni şerh edip, “Müstesfâ” adını verdi. “Umdet-ül-akâid” kitabı William Courton tarafından 1259 (m. 1843) senesinde Londra’da basıldı. Yazmış olduğu “Medârik” tefsîrine birçok haşiyeler yazıldı. El-İklil alâ Medârik-it-Tenzîl bunlardandır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-6, sh. 32
2) Dürer-ül-kâmine cild-2, sh. 247
3) Cevâhir-ül-mudiyye cild-1, sh. 270
4) Fevâid-ül-behiyye sh. 101
5) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 464
6) Tabakât-ül-usûliyyîn cild-2, sh. 108
7) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 58
8) Et-Tefsîr vel-müfessir cild-1, sh. 304
9) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 119; cild-2 sh. 1168, 1274, 1867
10) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 202, 977, 999, 1053
EBÜ’L-BEREKÂT EN-NESEFÎ