Hadîs, fıkıh, kelâm, târih, kırâat ve nahiv âlimi. İsmi, Abdürrahmân bin İsmâil bin İbrâhim bin Osman bin Ebî Bekr bin İbrâhim bin Muhammed el-Makdisî ed-Dımeşkî eş-Şâfiî olup, künyesi Ebü’l-Kâsım ve Ebû Muhammed’dir. Lakabı Şihâbüddîn ve Ebû Şâme’dir. Benli ma’nâsına gelen Ebû Şâme lakabıyla meşhûr oldu. Bunun sebebi ise, sol kaşının üstünde bulunan büyükçe bir bendir. Ebû Şâme, 599 (m. 1202) senesi Rebî’ul-âhir ayının yirmiüçünde, Cum’a gecesi Şam’ın Derb-ülfevâhir adı ile bilinen bir mahallesinde doğdu. 665 (m. 1267) senesi Ramazân-ı şerîf ayının ondokuzunda, Şam’da vefât etti. Bâb-ül-Ferâdis mezarlığına defnedildi.
Birçok ilim dalında söz sahibi olan Ebû Şâme, on yaşında iken Kur’ân-ı kerîmi ezberledi. Ebû Şâme, Kur’ân-ı kerîmin ilk cüz’ünü Şam’ın meşhûr kırâat âlimlerinden olan İbrâhim bin Yûsuf el-Magribî’den okudu. Kırâat ilmini Ebü’l-Hasen Ali bin Muhammed es-Sehâvî’den, hadîs, fıkıh ve diğer ilimleri; Ebû Mes’ûd Abdülcelîl bin Mendûye el-İsfehânî, Ebü’l-Kâsım Ahmed bin Abdullah el-Bağdâdî, Zeynüddîn Ebü’l-Berekât Dâvûd bin Ahmed el-Bağdâdî, Ebû Muhammed Abdullah bin Ahmed el-Makdisî, Fahrüddîn Ebû Mensûr Abdürrahmân bin Muhammed ed-Dımeşkî, Hazal bin Esker el-Mısrî, Ebü’l-Hasen Ali bin Ebî Ali el-Âmidî, Bahâüddîn bin Şeddâd Yûsuf, Ebû İshâk İbrâhim bin Ebî Tâhir Berekât el-Hûşî, İzzeddîn- Ebû Muhammed, Abdülazîz bin Muhammed, Ümm-ül-Fadl Kerîme binti Abdilvehhâb, Ebü’l-Hasen Ali bin Muhammed es-Sehâvî, Ebû Amr Osman bin Salâh’dan öğrendi ve rivâyette bulundu. Zeyn-ül-Umenâ Ebü’l-Berekât el-Hasen bin Muhammed, Ebü’l-Kâsım Îsâ bin Abdülazîz el-İskenderânî, Ebû Ali Hasen bin Yahyâ el-Mısrî ve İbn-i Hammûye Abdullah bin Ömer’den icâzet (diploma) aldı.
Ebû Şâme’den çeşitli ilimlerde istifâde edenlerin ve çeşitli mevzûlardaki açıklamalarını dinleyenlerin sayısı pekçoktur. Ömrünü, okumak, eser yazmak ve ders vermekle geçiren Ebû Şâme’den; Burhâneddîn Ebû İshâk İbrâhim bin Felâh-il-İskenderî, Ebü’l-Abbâs Ahmed bin İbrâhim el-Fezârî, Ebü’l-Abbâs Ahmed bin Mü’min el-Lebbân, Ebû Abdullah Hüseyn bin Süleymân el-Kefrî, Zeynüddîn Ebû Bekr bin Yûsuf el-Harîrî ve birçok âlim ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyetinde bulundu.
Ebû Şâme, 660 (m. 1261) senesi Muharrem ayında Rükniyye Medresesi’ne müderrisliğe ta’yin edildi. Bir sene sonra buradaki vazîfesine ara verip hacca gitti. Eşrefiyye Hadîs Medresesi Rektörü İmâduddîn Abdülkerîm bin Abdüssamed’in vefâtı üzerine, Ebû Şâme bu vazîfeye ta’yin edildi. Vefâtına kadar bu vazîfede kaldı.
El-Aynî de onun hakkında; “Ebû Şâme, gerek çeşitli dallardaki ihtisası, gerekse dindarlığı ve ilme güvenilirliğinde asrının emsalsiz bir âlimi idi” demektedir.
Ebû Şâme, ilmi ve birçok sahalardaki üstünlüğü yanında, tevâzu ve alçak gönüllülüğü ile de tanınan bir âlim idi. Bir köşeye çekilip kendi başına yaşamaktan hoşlanırdı, ibâdete çok düşkün ve takvâ sahibi idi.
Ebû Şâme, çeşitli ilim dallarına dâir birçok eser yazdı. Kendisi bu konu hakkında şöyle demektedir: “Birçok derlemeler yaptım. Birçok lüzumlu ve faydalı eserler meydana getirdim.”
Ebû Şâme’nin yazdığı eserlerden, isimleri tesbit edilenler şunlardır: 1. Şerh-ül-Kasîdet-in-nebeviyye: Hocasının yazmış olduğu Kasîdet-ün-nebeviyye’nin şerhidir. 2. İbrâz-ül-me’ânî min Hırz-il-emâni: Şatibî’nin meşhûr Lâmî kasidesinin şerhidir. Süleymâniye Kütüphânesi’nin çeşitli kısımlarında nüshaları bulunmaktadır. 3. Muhtasâru Târih-i Dımeşk: Beş cildi muhtasar olan bu eser, yirmi cilddir. 4. Kitâb-ür-ravdateyn fî ahbâr-id-devleteyn, 5. Muhtasâru Ravdateyn: Kitâb-ür-ravdateyn’in muhtasarı olup, Süleymâniye Kütüphânesi Köprülü kısmı, 1153 numarada mevcûttur. 6. Kitâb-ül-müemmel lir-reddi ilel-emr-il-evvel, 7. Kitâbu Nûr-il-mesrâ fî tefsîri âyet-il-İsrâ, 8. Şerh-ül-hadîs-il-muktefâ fî meb’as-in-nebiyy-il-Mustafâ, 9. Dav-ül-kamer-is-sâri ilâ rü’yeti ma’rifet-il-Bârî, 10. Muhakkak min ilm-il-usûl, 11. Kitâb-ül-Besmelet-il-ekber, 12. El-Mürşid-ül-veciz, 13. El-Kurrâset-ül-câmi’a Limesâil-in-nâfia, 14. El-Bâis alâ inkâr-il-bide’i vel-hevâdis, 15-Kitâb-üs-sivâk, 16- Kitâb-ül-Besmelet-il-asgar, 17. Keşfu hâli Benî-Ubeyd, 18. El-Vâdih-ül-celi fir-reddi alel-Hanbelî, 19. İkâmet-üd-deil-in-nâsih, 20. El-Usûl minel-usûl, 21. Müfredât-ül-kurrâ, 22. Şûyuh-ül-Beyhekî, 23. Mukaddime fın-nahvi, 24-El-Elfâz-ül-mu’arrebe, 25. El-Kasîdet-üd-dâmiga, 26. Kasîdetân fî menâzili tarik-il-hac, 27. Nazmu Mufassal-üz-Zemahşerî, 28. Nazm-ül-arûz vel-Kavâfî, 29. Nazmu şey’in min müteşâbih-il-Kur’ân, 30. Şerhu Arûs-is-Semer, 31. Ez-Zeyl aler-Ravdateyn, 32. Şerhu Kasîdet-il-Bürde, 33. El-Mekâsid-üs-seniyye, 34. Câmi’u ahbâri Mekke velmedîne ve Beyt-ül-makdîs, 35. Muhtasâru Târih-i Bağdâd, 36. Takyîd-ül-esmâ-il-müşkile, 37. Ref-ün-nizâ bir-reddi ilel-ittibâ, 38. El-Mezheb fî ilm-il-mezheb, 39. Niyyet-üs-siyâm vemâ fî yevm-iş-şekki min-el-kelâm, 40. Şerhu Nazm-ül-mufassal, 41. El-A’lam bima’n-el-kelimeti vel-kelâm, 42. Şerhu Lubâb-it-tehzîb, 43. El-Ürcûze fil-fıkhi, 44. Zikru men rakib-el-hımâr, 45. Müşkilât-ül-âyât, 46. Müşkilât-ül-ahbâr, 47. Kitâb-ül-kıyâme, 48. Şerhu ehâdîs-ül-Vesît.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 125
2) El-Bidâye ven-nihâye cild-13, sh. 250
3) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Sübkî) cild-8, sh. 165
4) Bugyet-ül-vuât cild-2, sh. 118
5) Tezkiret-ül-huffâz cild-4, sh. 1460
6) Zeyl-i Ravdateyn sh. 37, 45
7) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 318
8) Fevât-ül-vefeyât cild-2, sh. 269
9) Kâmûs-ül-a’lâm cild-1, sh. 727
10) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Esnevî) cild-2, sh. 118
11) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 72, 218, 293, 647; cild-2, sh. 1088, 1327, 1334
12) El-A’lâm cild-3, sh. 299
13) Brockelmann Gal-1, sh. 317
EBÛ ŞÂME MAKDİSÎ