Kırâat, hadîs ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimi. Künyesi Ebû Ömer olup ismi, Yûsuf bin Abdullah bin Sa’îd bin Ebî Zeyd bin Ayyâd’dır. 505 (m. 1111) yılında, Endülüs’te bir beldede doğdu. Belensiye’de yerleşti. Memleketine nisbetle, Reyî ve Endülüsî denildi. 575 (m. 1180) yılında yetmiş yaşlarında iken bir bayram günü şehîd edildi.
Memleketinde ilim tahsiline başlayan İbn-i Ayyâd, Ebû Abdullah bin Ebî İshâk’tan kırâat dersleri aldı. 528 (m. 1133) yılında Belensiye’ye geldi. Bu sırada Büyük âlimlerin ilimlerinden istifâde edebilecek temel bilgilere sahip olmuştu. Belensiye’de, kırâat ilminin en meşhûr üstâdları olan Ebû Mervân bin Sakîl, Ebü’l-Hasen bin Hüzeyl, Ebü’l-Hasen bin Ni’me’den kırâat ilmini öğrendi. Ebü’l-Velîd Debbag, Tarık bin Nefis ve daha birçok âlimden hadîs-i şerîf öğrendi. Ebü’l-Kâsım bin Verdân ve Ebû Muhammed bin Atıyye’den ilim öğrenip icâzet aldı. Kırâat, hadîs ve fıkıh ilimlerinde âlim oldu. Yüzbin hadîs-i şerîfi râvîleriyle birlikte ezberden bilirdi. Mâlikî mezhebi fıkıh bilgilerinin inceliklerine vâkıftı. Vaktinin bir ânını boşa geçirmez, ilim öğrenmek veya öğretmekle meşgûl olurdu, ilimle uğraşmaktan arta kalan zamanlarda ibâdet ederdi. Allahü teâlânın dînine hizmet etmek ve O’nun kullarını Cehennem azâbından kurtarmak için çalışırdı. Haram ve şüphelilerden sakınır, mübahların birçoğunu terk ederdi. Tevâzu, hayır ve iyilikte derecesi çok yüksekti. Yüzü, en sıkıntılı ânında bile gülerdi, insanlara Allahü teâlânın emir ve yasaklarını öğretir, nasihatlerinde Selef-i sâlihînin yolunu öğrenip, inanç, hâl ve hareketlerini onlara uydurmalarını bildirirdi.
Pekçok talebe yetiştirdi. Kendisinden; oğlu Ebû Muhammed, Ebü’l-Haccâc bin Abde, Ebû Muhammed bin Galebûn ve daha birçok âlim ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet etti. İlim öğrettiği talebeleri yanında, birçok kıymetli eser de yazdı. Hadîs âlimlerinin haberlerini, hayat hikâyelerini yazdı. Onların güzel halleriyle kitaplarını süsledi. Bu eserlerinden ba’zıları şunlardır: “El-Erbeûn fil-hasır”, “El-Kifâye fî merâtıb-ir rivâye”, “El-Mezhec-ür-râik fil-vesâik”, “Ez-Zeyl alâ Sılat-i İbn-i Beşküvâl”, “Tabakât-ül-fukahâ” (İbn-i Abdilberr’den kendi zamanına kadar), “Kitâb-ül-mürtedâ fî şerh-il-müntekâ”.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tezkiret-ül-huffâz cild-4, sh. 1366
2) Tabakât-ül-huffâz sh. 484
3) Şezerât-üz-zeheb cild-4, sh. 254
4) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 552
5) Mu’cem-ül-müellifîn cild-13, sh. 313
EBÛ ÖMER BİN AYYÂD ENDÜLÜSÎ (Yûsuf bin Abdullah)