Mekke-i mükerremede yetişen Şafiî mezhebi âlimlerinden. İsmi, Ali bin Ebî Bekr bin Ali Nûreddîn bin Ebî Bekr bin Ahmed bin Abdürrahmân bin Muhammed (Cemâl-i Mısrî) bin Ebî Bekr bin Ali bin Yûsuf bin İbrâhim bin Dargâm İbni Ta’ân bin Hamîd el-Ensârî el-Hazrecî el-Mekkî’dir. 1002 (m. 1593) senesinde Mekke’de doğdu. Daha dört yaşlarında iken babası vefât etti. Yetim olarak büyüdü. Allahü teâlâ ona, Şeyh-ül-velî Ebü’l-Ferec el-Müzeyyen’i lütfetti. Bu zât, onun terbiyesi ile yakından ilgilendi. Önce, Şeyh Abdürrahmân Ebü’l-Hasen bin Nasır Eş’arî’den Kur’ân-ı kerîm kırâatini tilâvete başladı. 1031 (m. 1621) senesine kadar onunla ilim tahsîline devam etti. Bu târihte, hocası vefât edince talebesi Şeyh Ahmed el-Hakemî’den okuyarak, Kur’ân-ı kerîmin kırâatini tamamladı. Daha sonra Şeyh Muhammed Takıyyüddîn-i Zübeyri ile Şeyh Ebü’l-Hasen el-Medenî’den de kırâat ilmini tahsil etti. Bu ikisinin kırâat tariki, aynı idi. Nahiv, usûl ve arûz ilimlerini Şeyh Abdülmelik el-Asânî’den, kelâm ilmini Burhâneddîn-i Lekânî’den okuyup öğrendi. Fıkıh, usûl-i fıkıh, Arab dili ve edebiyatı, hadîs, usûl-i hadîs, tefsîr, me’ânî ve beyân ilimlerini de Seyyid Ömer bin Abdurrahîm el-Basrî’den okudu. Bu hocası, 1034 (m. 1624) senesinde kendisine icâzet verdi. Ârif-i billah Ahmed bin İbrâhim Allân’dan akâid ve hadîs ilimlerini, Şihâbüddîn-i Hafâci’den hadîs ilmini ve Ârif-i billah Abdürrahmân Bâvezir’den tasavvuf ilmini tahsil etti. Daha sonra Mekke’de, Mescid-i Harâm’da Kur’ân-ı kerîm kırâatini ve diğer ilimlerin tedrisâtını yürütmek için kendisine vazîfe verildi. Kendisinden birçok meşhûr âlim, ilim tahsil etti. Şeyh Abdürrahmân bin Muhammed Tâhir Abbasî, Şeyh Ahmed Bakşîr, Şeyh Hasen-i Acîmî ve Ahmed-i Nahlî gibi talebeleri bunlardandır. 1072 (m. 1661) senesinde Mekke’de vefât etti.
Muhibbî diyor ki: “Ben, İbn-i Cemâl’den; fıkıh, ferâiz, hesâb, usûl-i fıkıh, kelâm, hadîs ve usûl-i hadîs ilimlerini okudum. Müşkil mes’eleleri çözmede çok kuvvetli ve pratik bir zekâya sahipti. Çok kitap yazdı.”
Eserleri: 1- Mecmû’ul-vaddâh alâ menâsik-il-İzâh, 2- Şerhanı alâ ebyât-i İbn-i Makkari (kebîr ve sagîr), 3- Kâfi’l-Muhtâc li-Ferâiz-il-Minhâc lin-Nevevî, 4- Feth-ül-Feyyâz bi-ilm-il-karrâz, 5-Kurretü ayn-ir-râid fî fenn-il-hısâb vel-ferâid, 6- El-Müzillü fil-ferâiz, 7-Nefhat-ül-mekkiyye bi şerh-it-Tuhfet-il-Kudsiyye, 8- En-Nukûl-ül-vâdiha-tüs-sariha fî âdem-i kevn-il-umreti kablen-neferi sahîha, 9- Risâletün fit-taklîd, 10- “Şerhu ebyât-il-Celâleddîn-i Süyûtî, 11- Feth-ül-vehhâb bi şerh-i nüzhet-il-ahbâb, 12- Tuhfet-ül-Hicâziyye fil-a’mâl-il-hisâbiyye, 13-Tahrir-ül-mekâl fî kavl-i İbn-i Mecdî fis-Şeriki eşkâl, 14- Dürr-ün-nadîd fî me’haz-il-kırâati minel-kasîd, 15-Mevâhib-üs-seniyye fî ilm-il-cebri vel-mukâbele, 16- Şerh-ül-Yâsemîniyye fil-cebri vel-mukâbele, 17- Risâletün fî ahkâm-i nûn-is-sâkineti vet-tenvîn, 18-Vaslet-ül-mübtedî bi şerh-i nazm-i dürr-il-mühtedî: Hanefî mezhebinin ferâiz bilgilerini anlatmaktadır. Bunlardan başka eserleri de vardır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 46
2) Hülâsat-ül-eser cild-3. sh. 128-130
3) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 759-760
4) El-A’lâm cild-4, sh. 267
5) Brockelmann: Sup-2, sh. 536
CEMÂLİ-ZÂDE (İbn-i Cemâl el-Mısrî)