Osmanlı âlimlerinden. Doksanyedinci Osmanlı şeyhülislâmıdır. İsmi Mehmed Ârifdir. Seksenaltıncı şeyhülislâm Arab-zâde Mehmed Atâullah Efendi’nin oğludur. Arab-zâde diye bilinir. 1151 (m. 1738) senesinde İstanbul’da doğdu. 1241 (m. 1825) senesinde İstanbul’da vefât etti. Sedefçiler Çarşısı’nda medfûndur.
Çocukluğundan i’tibâren ilim tahsiline yönelip, babasından ve zamanının diğer âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri tahsil etti. Tahsilini tamamladıktan sonra, ba’zı kadı vekîlliklerinde bulundu. Hâriç rütbesine ulaştı. Daha sonra Mekke-i mükerreme kadısı oldu Hac ibâdetini îfâ edip, sevgili Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) mübârek kabrini ziyâret ettikten sonra, 1208 (m. 1793) senesinde İstanbul kadılığına getirildi. 1210 (m. 1795) senesinde Anadolu, 1215 (m. 1800) senesinde Rumeli kadıaskerliğine yükseltildi. Bir ara vazîfeden alındıysa da, 1222 (m. 1807) senesinde tekrar Rumeli kadıaskerliğine iade edildi. Bu sırada Üçüncü Sultan Selim Hân’ın saltanatının son seneleriydi. Kabakçı Mustafa isyanı İstanbul’un huzûr ve emniyetini bozmuştu. Devleti ve milleti bu âsinin tasallutundan kurtarmak ve ayaklanmayı bastırmak için, Alemdar Mustafa Paşa kumandasındaki 15.000 kişilik ordu İstanbul’a geldi. Bu sırada Üçüncü Sultan Selim Hân tahttan indirilmiş, yerine Dördüncü Sultan Mustafa Hân pâdişâh olmuştu. Pâdişâh olan Dördüncü Mustafa Hân, Arab-zâde Mehmed Ârif Efendi’yi 1223 (m. 1808) senesinde şeyhülislâmlık makamına getirdi. Yedigün sonra Sultan Dördüncü Mustafa Hân tahttan indirilip, yerine ikinci Mahmûd Hân pâdişâh oldu. 7 gün Dördüncü Mustafa Hân, 18 gün ikinci Mahmûd Hân zamanında olmak üzere, toplam 25 gün şeyhülislâmlık vazîfesinde bulunan Arab-zâde Mehmed Ârif Efendi, Sultan İkinci Mahmûd Hân tarafından vazîfeden alındı, yerine Sâlih-zâde Ahmed Es’ad Efendi getirildi. Mehmed Ârif Efendi evinde, ilim, ibâdet ve güzel yazı yazmakla meşgûl iken vefât etti.
Arab-zâde Mehmed Ârif Efendi, âlim ve fazilet sahibi bir zât idi. Ta’lik çeşidinde güzel yazı yazmakda üstâd idi. Her sene yeni bir Kur’ân-ı kerîmi yazar, Peygamber efendimizin ( aleyhisselâm ) Ravza-i mütahherasına hediye edilmek üzere gönderirdi. Kaynaklarda eseriyle ilgili bilgiye rastlanmamıştır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Devhat-ül-meşâyıh sh. 120
2) İlmiye salnamesi sh. 573
3) Kâmûs-ül-a’lâm cild-4, sh. 3140
ARAB-ZÂDE MEHMED ÂRİF EFENDİ