Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden. Kaynaklarda Âlim bin Alâ ile ilgili pek fazla ma’lûmat mevcût değildir. Sâdece onun büyük Tatar hânı için hazırladığı Tâtârhâniyye adındaki fetvâ kitabı zikredilmektedir. Bu eser. “Zâd-ül-misâfir” adıyla meşhûrdur. Âlim bin Alâ, 686 (m. 1287) yılında vefât etti. Başka târihlerde, hattâ 286 hicrî senesinde vefât ettiği de bildirilmiş ise de, bu mümkün değildir. Zîrâ Tâtârhâniyye’de, daha sonraki asırlarda yaşayan âlimlerin eserlerinden nakiller vardır. Âlim bin Alâ’nın Tâtârhâniyye yazması, Süleymâniye Kütüphânesi. Hazreti Hâlid kısmı 140-142 numarada üç büyük cild hâlinde bulunmaktadır. Nûr-i Osmâniyye Kütüphânesi. 1968 numarada da mevcûttur. Eserde, Şerh-i Tahâvî. Sirâciyye, Cevâmi, Hidâye, Kâfi, Zâhire, Tecrid, Müntekâ, Nesefiyye, Hülâsât-ül-Hâniyye ve Nevâdir kitaplarının isimleri kaydedilmiştir.
Ayrıca Muhammed bin Bistâm bin Rüstem el-Vânî’nin bu esere ta’likatı da aynı kütüphânenin Lâleli kısmı 3762/6 numarada bulunmaktadır. Tâtârhâniyye’de yüzaltıncı sahifede diyor ki: “Âlimlerin bir kısmı, misâfir arkasında kılan mukîm, üçüncü ve dördüncü rek’atlarda kırâat etmez, ya’nî birşey okumaz dedi. Şems-ül-eimme Abdülazîz Halvânî ve başka âlimler kırâat eder dedi. O hâlde, ihtiyât ederek, okuması daha iyi olur.”
Tâtârhâniyye’de diyor ki: “Yırtık, eski olup kullanılmıyan Mushaf yakılmaz. Temiz beze sarılıp, toprağa gömülür. Yahut toz gelmiyen temiz, bir yere konur.”
Tâtârhâniyye kitabında diyor ki: “Teşehhüde otururken. Lâilâhe illallah derken, sağ el şehâdet parmağı ile işâret eder mi? İmâm-ı Muhammed, bunu usûl haberlerinde bildirmedi. Sonra gelenler, başka başka söyledi. Bir kısım âlimler, işâret edilmez dedi. Kübrâ’da böyle yazıyor. Fetvâ da böyledir. Bir kısmı ise, işâret edilir dedi.”
Tâtârhâniyye kitabı, doksanbeşinci sahifede diyor ki: “Gümüş para gibi kullanılan Fülus, ya’nî bakır paraların kıymeti ikiyüz dirhem gümüş veya yirmi miskal altın olduğu zaman, bu paranın zekâtını vermek lâzımdır. Ticâret niyeti ile kullanması şart değildir ve kıymeti, ya’nî değeri kadar altın verilir.”
Tâtârhâniyye kitabında zekâtı anlatırken diyor ki: “Nafile sadaka veren kimsenin, sevâbının bütün mü’minlere verilmesi için niyet etmesi çok iyi olur. Kendi sevâbından hiç azalmadan bütün mü’minlere de sevâbı erişir Ehl-i sünnet ve cemâat mezhebinin i’tikâdı böyledir”.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-5, sh. 52
2) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 435
3) Tabakât-üs-seniyye c. 225
4) Keşf-üz-zünûn sh. 268, 947
5) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 189, 213, 236, 253, 265, 429, 640, 985
ÂLİM BİN ALÂ