Hanefî mezhebi fıkıh âlimlerinden. İsmi, Mahmûd bin Ahmed bin Hasen bin İsmâil bin Ya’kûb bin İsmâil’dir. Lakabı Muzafferüddîn’dir. İbn-i Emşâtî diye meşhûrdur. 812 (m. 1409) senesinde Kâhire’de doğdu. 902 (m. 1496) senesinde Kâhire’de vefât etti.
Kâhire’de büyüdü. Orada; Kur’ân-ı kerîmi, fıkıh ilmine dâir Sadr-uş-Şerî’a’nın “Nikâye” adlı eserini, İbn-i Hacîb’in “Kâfiye”sini İbn-i Hacer el-Askalânî’nin “Nûhbet-ül-Fiker” adlı eserini, tıb ilmine dâir Hocendî’nin “Telvîh” adlı eserini ezberledi. Sa’d bin Dîrî, Emînüddîn Aksarâyî, Şemnî ve İbn-i Ubeydullah’dan fıkıh ilmini okudu. Emînüddîn Aksarâyî’den nahiv ve diğer ilimleri de tahsil etti. Şemnî ve Şeref bin Huşâb’dan tıb ilmini öğrendi. Hatîb Ebü’l-Fazl en-Nüveyrî’nin derslerini Şemsiyye Medresesi’nde dinledi. Şemsüddîn el-Mahallî’den “Mîkat” adlı eseri okudu. Şemsüddîn Şâmî ve Bedreddîn Hüseyn el-Busayrî’den Sünen-i Dâre Kutnî’yi okudu. İbn-i Hacer el-Askalânî ve diğer âlimlerden hadîs dinledi. Birçok büyük âlimler ona fıkıh ve hadîs okutma husûsunda icâzet verdiler.
Mahmûd el-Emşâtî, birçok defalar Dımeşk’a gitti ve Ebû Şi’r’in va’z ve sohbetlerinde bulunup, ondan istifâde etti. Birçok defalar hacca gitti. Orada mücavir olarak kaldı. Mekke-i mükerremede Takıyyüddîn bin Fehd ve Ebü’l-Feth el-Merâgî’nin sohbetlerinde bulundu. Bekâî ile birlikte Tâif’i ziyâret etti.
Vatan savunması için harbe gidip, nöbet tuttu. Yüzme ve ok atma husûsunda çok mehâret gösterdi. Harbe giden ve yaralanan kimselerin tedâvisi husûsunda büyük fedâkârlıklar gösterdi. Birçok ilimlerde ve yeni buluşlar husûsunda gayret gösterdi. Ba’zı medreselerde başmüderrislik yaptı. Tıb ilmiyle ilgili de ders okuttu. Tıb ilminde araştırma yapıp, eser yazdı. Zimâmiyye Medresesi’nde fıkıh dersi müderrisliği yapıp, Müeyyidiyye Medresesi’nde imamlıkla beraber ders okuttu. Sâlihiyye ve Zâhiriyye medreselerinde ilim öğretmekle meşgûl oldu. Tûlûn Medresesi’nde ve Mensûriyye Medresesi’nde Şeref bin Huşâb’dan sonra tıb ilmini okuttu. Sa’d bin Dîri’den sonra kadı vekîlliği yaptı. Daha sonra bütün vazîfelerden ve san’atlardan vazgeçip tıb ilmiyle meşgûl oldu. Birçok talebe yetiştirdi. Allâme Şihâb bin es-Sâig bunlardandır.
Çok tevâzu sahibi, nefsinin isteklerini yenen, arkadaşlarına ve dostlarına karşı cömert ve ihsân sahibi, akrabâlarına karşı çok yakın idi. Âhırete hazırlıklı olup, dünyâ malına ve makamına gönül vermezdi. Tatlı sözlü, güleryüzlü ve hoşsohbet olduğu için, herkes onun sohbetini dinlemeye can atardı.
Mahmûd el-Emşâtî’nin çeşitli ilimlere dâir birçok kıymetli eserleri vardır. Bunlardan ba’zıları şunlardır: 1- Şerh-un-Nikâye fî fürû’ıl-fıkh (Hanefî fıkhının usûl bilgilerini anlatır), 2-El-Kavl-üs-sedîd fî ihtiyâr-il-imâi vel-Abîd, 3- El-İsfâr fî Hükm-il-Esfâr, 4-El-Münciz fî şerh-ıl-Mûciz li-ibn-in-Nefîs, 5- Te’sîs-üs-sıhha bi şerh-ıl-lümha. (Bu son iki eser tıb ilmiyle ilgilidir).
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-12, sh. 145
2) Ed-Dav-ül-lâmi’ cild-10, sh. 128, 129
3) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 411
4) El-A’lâm cild-7, sh. 163
5) Keşf-üz-zünûn sh. 1900
6) İzâh-ül-meknûn cild-2, sh. 249, 371
İBN-İ EMŞÂTÎ