Fıkıh, usûl, kelâm âlimlerinden. İsmi, Muhammed bin Hasen bin Ali bin Ömer el-Esnaî eş-Şâfiî’dir. 695 (m. 1295) senesinde Esna’da doğdu. 764 (m. 1362)’de Kâhire’de vefât etti. Çocuk yaşında iken, babasından fıkıh, ferâiz ve hesap ilmini öğrendi. Sonra Kâhire’ye gitti. Orada Kâhire’nin âlimlerinden ders okudu. Hama’ya gitti. Kâdı Şerefüddîn el-Bârizî’den ve başkalarından ilim tahsil etti. İbn-i Dakîk-ül-Iyd’den hadîs dinledi. Orada uzun müddet kalıp, ders okuttu. Daha sonra Mısır’a döndü. Kâhire ve Münuf’da kadılık yaptı.
Anlatacağını güzel ifâdelerle anlatır ve çok fasih konuşurdu. İnce kalbli, takvâ sahibi ve çok sadaka veren bir zât idi. Arabî lisânı üzerine onunla kimse boy ölçüşemezdi.
Kardeşi Esnevî, Tabakât’ında ondan şöyle bahseder O, fakîh idi. Tefsîr ve hadîs usûlünde hılâf ve cedel ilminde, tasavvuf da derin ilim sahibi, araştırıcı, fasih ve güzel konuşan hâdiseleri güzel ifâdelerle anlatan, dinin emirlerine son derece bağlı, iyilik sahibi, elinde olanları sadaka veren, ince kalbli ve eli açık idi. Bu ilimlerde o derece derinleşti ve ihtisas kazandı ki, onun bir benzeri yoktu. Çeşitli ilimlerde kıymetli eserler yazmıştır. Bu eserlerinden ba’zıları şunlardır: 1) Hayât-ül-kulûb fî keyfiyet-il-vüsûl ilel-mahbûb-i tashîh-il-müzehheb fit-tasavvuf, 2) Şerhu el-Mu’teber fî ilm-in-nazar, 3) Er-Risâlet-ün-Nâsıriyye fî reddi men ya’zamü Ehl-üz-zimme ve yestekdemühüm alel müslimîne, 4) Muhtasar-üş-Şifâ lil-Kâdı Iyâd, 5) Şerhu Minhâc el-Beydâvî.
Kâhire’de vefât etti. Kardeşinin Sûfîler kabristanındaki türbesinde medfûndur.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-9, sh. 204
2) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-3, sh. 421
3) Şezerât-üz-zeheb cild-6, sh. 202
4) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 162
5) El-A’lâm cild-6, sh. 87
MUHAMMED BİN HASEN BİN ALİ EL-ESNAÎ