Fıkıh ve tefsîr âlimi. İsmi, Muhammed bin Ali bin Muhammed bin Ahmed bin el-Fahhâr el-Cüzâmî el-Erkeşî el-Mâlakî eş-Şerîşî olup künyesi Ebû Bekr’dir. Muhammed el-Cüzâmî, Erkeş’de doğdu ve orada büyüdü. 729 (m. 1323) senesinde Mâlaka’da vefât etti.
Muhammed el-Cüzâmî, memleketi düşman istilâsına uğrayınca, Şeriş’e hicret etti ve oraya yerleşti. Şeriş’te ilim tahsili yaptı. Orada Ebi’l-Hasen bin İbrâhim es-Sekûnî, Ebî Bekr Muhammed bin Muhammed ed-Dîbâc ve birçok âlimden dinimizin yüksek ilimlerini ve ahlâk ilmini öğrendi. Düşmanlar Şeriş’i de istilâ edince, oradan el-Cezîret-ül-Hadrâ’ya gitti. Orada Ebû Abdullah bin Hamis, Ebû Ya’kûb el-Mehâsinî, Ebü’l-Hasen Ali bin Îsâ (İbn-i Milevân diye meşhûr), Hâfız Ebû Muhammed el-Kemâd ve birçok âlimden de ilim ve ahlâk öğrendi. Ayrıca Best şehrinde Ebü’l-Hüseyn’den Gırnata’da İbn-i Sâig el-Ebzî’den, Mâlaka’da Ebî Ömer bin Havtullah’dan ilim öğrenip hadîs-i şerîf dinledi.
Târih-i Gırnata adlı eserde onun hakkında; “Ebû Bekr el-Cüzâmî; fıkıh, kırâat, edebiyat, hadîs ilimlerinde âlim ve mütehassıs idi. Hayır sahibi sâlih bir zât olup, haramlardan ve günah işlemekten çok sakınırdı. Kalbi îmân ile dolu, ilme çok düşkün, riya ve her türlü kötü huylardan uzak, ileri görüşlü bir zât idi” yazmaktadır.
Muhammed el-Cüzâmî, sabah namazından öğle namazına kadar talebeye ders okuturdu, öğleden ikindiye kadar Kur’ân-ı kerîm okur, insanların müşkillerini hallederdi. Daha sonra Ulu Câmi’ye giderek, akşam namazından yatsı namazının son vaktine kadar fetvâ verirdi. Bu hizmetlerinin karşılığında hiçbir şey kabûl etmezdi. Herkesten saygı ve hürmet gördü.
Muhammed el-Cüzâmî, çeşitli ilimlere dâir otuz kadar eser yazdı. Bunlardan ba’zıları şunlardır: 1- Tahbîr-ül-cem’ân fî tefsîri ümm-il-Kur’ân, 2- İntifâ-ut-talebet-in-nebhâi fî ictimâ-is-sebât-il-kurrâi, 3- El-Ehâdîs-ül-erbe’ûn fî mâ yentefiu bihil kâriun ves-sâmiun, 4- Manzûm-ud-dürer fî şerhi kitâb-il-muhtasar, 5- Nush-ül-makâleti fî şerh-ir-risâleti, 6- El-Cevâb-ül-muhtasar, 7- İstivâ-ün-nehc, 8- Tafdîlü salât-is-subh lil-cemâati fî âhiri vaktihâ el-Muhtâr alâ salât-i sübhi lil-münferidi fî evveli vaktihâ bil ibtidâr, 9- İrşâd-üs-sâlik fî beyân-ı isnadı Ziyâd an Mâlik, 10- El-Cevâbât-ül-mücmeâ ales-süâlât-il-menûa, 11- İmlâ-üd-düveli fî ibtidâi makassıt-il-cümel, 12- Şerhu müşkilâtı Sibeveyh, 13- Menhec-üd-davâbit el-Mukassimeti fî şerhi kavânin-il-mükaddimet, 14- Et-Tekmile vet-tebriye fî i’râb-il-Besmeleti vet-tesliyeti, 15- Sehha müznet-il-intihâb fî şerhi hutbet-il-kitâb, 16- Tefsîr-ül-Fâtiha, 17- Şerh-ur-Risâle, 18- Şerh-ül-muhtasar, 19- Şerhu Müşkilâtı Sîbeveyh, 20- Et-Tevcîh-ül-esmâ fî hazf-it-tenvîhi min hadîsi Esma, 21- Cevâb-ül-Beyân alâ musâraati ehlihâ-ez zeman.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-11, sh. 42
2) Ed-Dürer-ül-kâmine cild-4, sh. 81
3) Bugyet-ül-vuât cild-1, sh. 187
4) Ed-Dîbâc-ül-müzehheb sh. 303
5) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 159
6) El-A’lâm cild-6 sh. 284
7) Tabakât-ül-müfessirîn (Dâvûdî) cild-2, sh. 209
MUHAMMED BİN ALİ EL-CÜZÂMÎ