Osmanlı âlimlerinden. Doksandördüncü Osmanlı şeyhülislâmıdır. İsmi Ömer Hulûsî olup ulemâdan Hüseyn Efendi’nin oğludur. Sümmânî-zâde diye bilinir. 1140 (m. 1727) senesinde İstanbul’da doğdu. 1927 (m. 1812) senesinde İstanbul’da vefât etti. Fâtih Câmii civarında, Otlukçu yokuşundaki mezarına defnedildi.
İlk eğitim ve öğrenimini babasından gördükten sonra, zamanının âlimlerinden aklî ve naklî ilimleri tahsil etti. Şeyhülislâm İsmâil Efendi-zâde Mehmet Es’ad Efendi’nin ilim meclisinde bulunup, 1162 (m. 1748) senesinde 22 yaşındayken icâzet (diploma) aldı. Çeşitli medreselerde müderrislik yapıp, talebe okuttu. Kâdılık mesleğine yönelip, 1190 (m. 1776) senesinde İzmir kadılığına ta’yin edildi. Aynı sene içinde vazîfeden alındı. Allahü teâlâya ibâdet etmek ve ilimle meşgûl iken 1197 (m. 1782) senesinde Mısır, 1200 (m. 1785) senesinde Mekke-i mükerreme kadılığına ta’yin edildi. Hac ibâdetini yerine getirip, sevgili Peygamberimizin ( aleyhisselâm ) mübârek kabrini ziyâret ettikten sonra İstanbul’a döndü. 1205 (m. 1790) senesinde İstanbul kadılığına getirildi. 1206 (m. 1891) senesinde Anadolu payesine ulaştı. 1209 (m. 1794) senesinde Anadolu kadıaskeri oldu. 1212 (m. 1797) senesinde Rumeli kadıaskerliğine yükseltildi. 1215 (m. 1800) senesinde şeyhülislâmlık makamına getirildi. Üç yıla yakın bu makamda kaldıktan sonra, 1218 (m. 1803) senesinde bu vazîfeden ayrıldı.
Kendi evine çekilip, istirahat ve ibâdetle meşgûl oldu. 1222 (m. 1807) senesinde, Sultan Üçüncü Selim Hân tarafından yeniden şeyhülislâmlık makamına getirildi. Fakat birgün sonra meydana gelen Kabakçı Mustafa isyanı üzerine vazîfeden ayrıldı ve evine çekilip ilim ve ibâdetle meşgûl oldu. Bu sırada pâdişâh olan Sultan İkinci Mahmûd Hân, 1225 (m. 1810) senesinde Ömer Hulusî Efendi’yi tekrar şeyhülislâmlık makamına ta’yin etti. Bu üçüncü şeyhülislâmlığı 1 yıl 8 ay 19 gün sürdü. İhtiyârlığı sebebiyle, 1227 (m. 1812) senesinde istifâ edip emekli oldu. Evine çekilip, ibâdet etmek ve Kur’ân-ı kerîm okumakla meşgûl iken vefât etti. Üç şeyhülislâmlığı müddeti toplam 5 yıl 1 ay 23 gündür.
Sümmânî-zâde Ömer Hulûsî Efendi, âlim, vakar sahibi ve tutumlu idi. Cömert ve hayır sever bir zât olup, Fâtih Câmii civarında bir mescid, hücreler (odalar) ve fakir fukaranın barınabileceği yerler bina ettirmiş, bunlara gelir getiren vakıflar tahsis etmişdi. Kaynaklarda eseri hakkında bilgiye rastlanmamıştır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Devhat-ül-meşâyıh sh. 117-119
2) İlmiye salnamesi sh. 567
3) Kâmûs-ül-a’lâm cild-4, sh. 2965
SÜMMÂNÎ-ZÂDE ÖMER HULÛSÎ EFENDİ