Sultan İkinci Murâd Hân devri Osmanlı âlimlerinden. Babasının adı Abdüllatîfdir. Usûl ve kelâm ilimlerini iyi bilirdi. Aslen Menteşeoğulları (Muğla) vilâyetindendir. Doğum târihi ve yeri kaynaklarda bildirilmemektedir. 853 (m. 1449) senesinde Balat kasabasında vefât etti. Balat (şimdiki Aydın) ili, Söke ilçesi Akkoy bucağına bağlı bir köydü. Eski Miletos kalıntıları üzerine kurulmuştur. Büyük Menderes nehrinin ağzı yakınındadır.
İlk tahsilini memleketinde yaptı. Oranın âlimlerinden ba’zı dinî ilimleri de tahsil ettikten sonra Mısır’a gitti. Onbeş sene orada kalarak, yüksek tahsilini tamamladı. Molla Ali Tûsî’nin Anadolu’ya geldiğini duyunca, o da Anadolu’ya geldi. Ba’zı ilim meclislerinde Ali Tûsî ile ilmî sohbetlerde bulundu. Daha sonra Balat Medresesi’nde günlük onbeş akçe maaş ile müderris ta’yin edildi. Sultan Murâd Hân Bursa’ya bir medrese yaptırınca, bu medreseye elli akçe yevmiye ile Hızır Şâh’ı müderris ta’yin etmek istedi. Hızır Şah, yeni yapılan bu güzel medreseyi ve elli akçe yevmiye maaşı kabûl etmedi. “Ben onbeş akçe ile iyi geçiniyorum. Kanâat ile yaşıyorum. Daha fazla olursa gönlüm huzûrsuz olur. Âhırette onbeş akçe yerine elli akçenin hesabını vermek ağır olur” diyerek mazeretini bildirdi.
Hızır Şah’ın Balat’ta bir bahçesi vardı. Talebelerinin dersini bitirdikten sonra, lâzım olan eşyasını, elbisesini alır, merkebine biner, eline de bir kitap alır, okuya okuya bahçesine giderdi. Bahçeden gelirken de, yine kitap okuyarak gelirdi. Böylece zamanını değerlendirmiş, boşa geçirmemiş olurdu. Devamlı ilim ve ibâdetle meşgûl olurdu. Kanâat sahibi olup, az bir dünyalıkla geçinirdi. Herkese tevâzu gösterir ve iyi muâmele ederdi. Dünyâdan yüz çevirmiş, âhırete yönelmiş idi. Dervîş Muhammed ve Zeynüddîn Muhammed adında iki oğlu vardı. Küçük oğlu Zeynüddîn Muhammed, Anadolu’da ba’zı yerlerde kadılık yaptı. Kâdı iken genç yaşta vefât etti.
Yazdığı kıymetli eserlerden birkaçı şunlardır: 1- Şerh-ül-mekâsıd li Sa’düddîn Teftâzânî: Kelâm ilmine âit bir eserdir. 2- Ta’likâ alâ şerh-ıt-tenkîh, 3-Ta’likâ alâ şerh-ıl-mevâkıf: Seyyîd Şerîf Cürcânî’nin kelâm ilmine dâir eserine yazdığı ta’liklerdir. 4- Şerhu Tecrîd-il-kelâm.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-4, sh. 101
2) Şakâyık-ı Nu’mâniyye tercümesi (Mecdî Efendi) sh. 115
3) Keşf-üz-zünûn sh. 351, 497, 899, 1894
HIZIR ŞÂH MENTEŞEVÎ