Fâtih Sultan Mehmed Hân zamanında yaşayan fıkıh, kelâm ve usûl âlimlerinden. İsmi, Hasen bin Abdüssamed es-Samsûnî’dir. Karadeniz sahilindeki Samsun şehrine nisbetle Samsûnî denildi. Kaynaklarda doğum târihi bildirilmeyen Samsûnî, 891 (m. 1486) yılında vefât etti.
Önce Kur’ân-ı kerîm okumasını ve Arabcayı öğrendi. Anadolu’daki âlimlerden ilim tahsil ederek, bilgisini arttırdı. Bundan sonra, daha fazla bilgi sahibi olmak maksadıyle İstanbul’a geldi. Molla Hüsrev hazretlerine talebe oldu. Molla Hüsrev’in yanında uzun müddet talebelik yaptı. Onun yanında aklî ve naklî ilimleri tahsil etti. Ya’nî zamanının fen bilgilerini öğrendiği gibi, aynı zamanda dînî ilimleri (tefsîr, hadîs, fıkıh, kelâm gibi) usulleriyle beraber öğrenerek icâzet aldı. Bir medreseye müderris olarak ta’yin edildi. Burada bir müddet talebe yetiştirdi. Daha sonra İstanbul’daki Osmanlı medreselerinin büyüklerinden olan Sahn-ı Semân Medresesi’ne müderris olarak ta’yin edildi. Buradaki vazîfesinden alınarak, Fâtih Sultan Mehmed’e hoca oldu. Sultan Fâtih’e dînî ilimleri ve zamanının fen bilgilerini öğretti. Hâce-i sultânîlikten kadı-askerliğe getirildi. Bir müdded kadıaskerlik vazîfesinde bulunduktan sonra, ikinci defa Sahn-ı Semân müderrisliğine ta’yin olundu. Burada medrese talebelerine dersler okutarak, onların iyi yetişmelerine çalıştı. Medresedeki vazîfesinden, İstanbul kadılığına getirildi. Kâdılık vazîfesini çok güzel yapardı. Adâletinden herkes memnun ve râzı idi. Adâleti, övülecek mertebede idi. Yumuşak huylu ve İslâmiyete çok bağlı idi. Dînin emirlerine ve yasaklarına uymaya çok dikkat ederdi. Haramlardan, şüpheli şeylerden şiddetle kaçınan, vera’ ve takvâ sahibi bir zât idi. Hüsn-i hat san’atında çok mehâretli idi. Âlimler arasında kıymetli olarak bilinen, medreselerde talebelere okutulan bir çok değerli kitapları kendi yazısıyla çoğaltmıştır. O zaman matbaa olmadığı için, kitaplar hattâtlar tarafından yazılırdı. Kitapların yazılmasında değişik yazı şekilleri kullanılırdı. Kufi, sülüs, nesih, ta’lîk, rik’a gibi yazı çeşitleri, hat san’atında kullanılan yazılardır. Hasen Samsûnî’nin, “Sıhâh-ı Cevherî” isimli lügat kitabını kendi eliyle yazarak, Fâtih Sultan Mehmed’e hediye ettiği rivâyet edilir.
Âlim, fazilet sahibi, fakirleri ve miskinleri seven, onlara yardım eden bir kimseydi. Tasavvuf büyüklerini ve tasavvuf yolunda bulunanları severdi. Eserlerinden ba’zıları şunlardır: 1-Hâşiyetü alel Mutavvel, 2-Ta’lîkatü alet-Tavdîh: Usûl-i fıkha âit bir eserdir. 3-Hâşiyetü alâ Şerh-il-Adûd, 4-Havâşin alâ şerh-il-muhtasar li Seyyîd Şerîf.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-3, sh. 236
2) Şakâyık-ı Nu’mâniyye tercümesi (Mecdî Efendi) sh. 179
3) Şezerât-üz-zeheb cild-8, sh. 4
4) Fevâid-ül-behiyye sh. 61
5) Keşf-üz-zünûn sh. 476, 499, 1856, 1893
HASEN ES-SAMSÛNÎ (Hasen bin Abdüssamed)