Hanbelî mezhebindeki Hâfız ve vâ’izlerden. İsmi, Mahmûd bin Ali bin Mahmûd bin Mukbîl bin Süleymân bin Dâvûd ed-Dükûkî el-Bağdâdî’dir. 643 (m. 1266) senesi Cemâzil-evvel ayının son Pazartesi gününde doğdu. Babasının da yardımı ile; Abdüssamed bin Ebi’l-Ceyş, Ali bin Vaddâh, İbn-i Sâ’î, Abdullah Beldecî, Abdülcebbâr bin Akbir, Abdürrahîm İbni Züccâc, Muhammed bin Ebû Deniyye, Ebü’l-Hasen bin Vücûlî, Muhammed bin Ahmed İbni Ma’dâd, Abdullah bin Verhaz ve daha birçok âlimden hadîs-i şerîf dinledi. Şam ve Irak’daki birçok âlim ona icâzet verdi. O, kendisinin de gayretleriyle çok ilim öğrendi. Sayılamıyacak kadar çok âlimden ilim aldı. Elli seneye yakın ilim öğrenmekle meşgûl oldu. Bir müddet Dâr-ül-Hadîs-il-Müstensıriyye’de hadîs-i şerîf okuttu. Devâlîsi’nin vefâtından sonra, bu medresenin meşihatına (idâreciliğine) getirildi. Çok kıymetli eserler yazdı. 733 (m. 1332) senesinde, Muharrem ayının onuncu günü, ikindi namazından sonra vefât etti. Ertesi gün Câmi-i Kasr’da cenâze namazı kılındı. Namazında, kadılardan, âlimlerden, devlet adamlarından ve halktan çok kimse bulundu. Çok ağladılar ve övdüler. Ahmed bin Hanbel hazretlerinin kabristanlığına defnettiler.
O, Mescid-i Yânis diye bilinen Dâr-ül-Hadîs’te hadîs-i şerîf okuturdu. Yanında, sayıları birkaç bine ulaşan insanlar toplanırdı. Burada, onlara ve başka kimselere va’z ve nasihat ederdi. Bağdad’da hadîs ve va’z ilmi onunla sona ermişti. Onun zamanında orada, ondan daha güzel hadîs-i şerîf okutan ve onların lügatlarını ve zabıtlarını bilen başka kimse yoktu. Nazım ve nesir de hitâbet ve mev’izelerde geniş ve derin bilgiye sahipti. Kendisinden, birçok âlim hadîs-i şerîf dinleyip, rivâyet etti.
Fıkıh ve hadîs ilimlerine dâir, kendi elyazısı ile çok şey yazdı. Küçüklüğünde “El-Hırakî’yi ezberlemişti. Yazıları ve sözleri latif çok tatlı olup, nükte ile de konuşurdu. Hürmet, celâlet ve heybet sahibi idi. Büyük âlimlerin yanında i’tibâr görürdü. Muhtelif konulara âit birkaç tane “Erbe’în” adında eser hazırladı. Başlıca eserleri şunlardır: 1- Metâli’ul-envâr fil-ahbâri vel-âsâr-il-hâliyye anis-senedi ve tekrar, 2- El-Kevâkib-üd-düriyye fil-menâkıb-il-ulviyye, 3- Kitâbün fit-Târih: Bu eseri mevcût değildir. 4- El-Esmâ-ül-mübheme min ricâl-il-hadîs: Hadîs ilmine dâir bir eser olup, mevcûdu bulunmayan eserlerdendir.
Ayrıca, onun şiirleri o kadar çoktur ki, şayet toplanmış olsaydı, bir divânı olurdu.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-12, sh. 186
2) Zeyl-i Tabakât-ı Hanâbile cild-2, sh. 421
3) Şezerât-üz-zeheb cild-6, sh. 106, 107
4) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 408
MAHMÛD DÜKÛKÎ (Mahmûd bin Ali Bağdâdî)