Fıkıh ve târih âlimi. İsmi, Ahmed bin Ebî Dayyâf bin Ömer bin Ahmed bin Nasr olup, künyesi Ebü’l-Abbâs’tır. Avnoğulları kabîlesindendir. 1219 (m. 1804) senesinde Tunus’ta doğdu. 1291 (m. 1874) senesinde doğduğu yerde vefât etti.
İbn-i Ebî Dayyâf, ilk tahsilini Bâb-ül-Fercânî yakınlarında İbn-i Mülûke dergâhında, Muhammed bin Sâlih’in yanında yaptı. İlk tahsilini kısa sürede bitirdikten sonra, Zeytûne Medresesi’ne girdi. Bu arada Sâhib-üt-tâbi’ Câmii’nde de derslere devam etti. İbrâhim Reyyâhî, Muhammed bin Hoca, İsmâil Temîmî, Muhammed bin Mülûke, Abdürrahmân Kâmil ve başka âlimlerden ilim öğrendi.
İbn-i Ebî Dayyâf’ın talebeliğinden beri edebî ilimlere husûsi bir merakı vardı. Boş vakitlerinde talebe arkadaşları ile edebiyatla alâkalı eserleri mütâlaa ve müzâkere etmek için toplanırlardı. Tahsilini tamamladıktan sonra, adâlet işleri ile vazîfelendirildi. Sonra babasının ısrârı üzerine Tunus emîri Hüseyn Bey zamanında kâtip oldu. Vazifesine, Vezir Sâhib-üt-tâbi’ Şâkir’in kâtibi olarak başladı. Bu vazîfede iken mühim bir devlet mes’elesi için İstanbul’a gönderildi. Bir müddet sonra, Müşîr-i evvel Ahmed Paşa zamanında yine İstanbul’a gönderildi. Bu sırada hocası Reyyâhî ona Şeyhülislâm Ârif Hikmet Efendi’ye verilmek üzere bir mektûp verdi. İstanbul’a varınca Ârif Hikmet Efendi’yi ziyâret edip, teveccühlerine kavuştu. 1262 (m. 1846) senesinde Müşîr-i evvel Ahmed Paşa ile beraber Fransa’ya gitti. Yazdığı târih kitabında, bu yolculuğu ve bu sırada gördüğü yerleri ince ve edebî bir ifâde ile anlattı. Ahmed Paşa, Ahmed Bay ünvanıyla Tunus emîri olunca, İbn-i Ebî Dayyâfı gizli yazılar için husûsî kâtibi yaptı. 1277 (m. 1860) senesinde de Tunus emîrinin danışma meclisine a’zâ oldu. Daha sonra Emîr Muhammed Sâdık Bey tarafından vezirlik verildi. Yaşı ilerleyince bu görevden istifâ etti. 1288 (m. 1871) senesinde istifâsı kabûl edildi. Ömrünün sonuna kadar sır kâtipliği devam etti. Onun vefâtıyla sır kâtipliği kaldırıldı.
İbn-i Ebî Dayyâfın yazmış olduğu eserlerden ba’zıları şunlardır: 1- İthafü ehl-iz-zemân bi ahbâr-i mülûk-i Tunus ve ahdül emân: önemli bir târih kitabıdır. İslâmiyetin başlangıcından zamanına kadar olan Tunus târihini ihtivâ eder. Bu kitap, 1963 ve 1966 târihleri arasında, Tunus Kültür Bakanlığı tarafından sekiz cild olarak bastırılmıştır. İbn-i Ebî Dayyâf bu eseri ile meşhûr oldu. 2- Risâletün fil-mer’eti, 3- El-Mükâmet-ül-beşeriyyeti fil-envâr-il-beşeriyyeti.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Terâcim-ül-müellifîn cild-3, sh. 264
2) El-A’lâm cild-1, sh. 138
İBN-İ EBÎ DAYYÂF