Hanefî mezhebi fıkıh âlimi. Künyesi Ebû Muhammed olup ismi, Ömer bin Abdülazîz bin Mâze’dir. Lakabı Hüsâmeddîn’dir. Aslen Buhârâlı olan Sadr-üş-Şehîd, 483 (m. 1090) yılında doğdu. Büyük fıkıh âlimi olan Hüsâmeddîn Ömer, bir kâfir tarafından, Semerkand’da Katvân vak’asından sonra, 536 (m. 1141) senesinde şehîd edildi. Nâşı Buhârâ’ya nakl edildi.
Hüsâmeddîn Ömer, başta babası Bürhâneddîn hazretleri olmak üzere, birçok âlimden ilim öğrenmiştir. Kendisinden de, birçok âlim ilim öğrenmiştir. Hidâye sahibi Bürhâneddîn Mergınânî, fıkıh ve diğer ilimleri Sadr-üş-Şehîd Ömer’den öğrendiğini ve ondan icâzet (diploma) aldığını bildirmektedir. Bunun yanında, Muhit kitabının sahibi er-Radavî’nin de Hüsâmeddîn Ömer hazretlerinin talebesi olduğu bildirilmektedir.
Sadr-üş-Şehîd Ömer, daha babası hayatta iken fıkıh ilminde söz sahibi oldu. Sonraları Mâverâünnehr’e gitti. Zamanının hükümdârı ve devlet adamları kendisine çok hürmet eder ve onun fikirlerine göre hareket ederlerdi. Özellikle Sultan Sencer, Hıtay kralı ile savaşa giderken, yanında Hüsâmeddîn Ömer’i de götürdü. Bu savaş sırasında, Katvân vak’asından sonra şehîd edildi.
Sadr-üş-Şehîd Ömer, birçok eserler yazmıştır. Bu eserlerden bir kısmı zamanımıza kadar ulaşmış, bir kısmına ise sâdece kaynaklarda rastlanmaktadır. Zamanımıza kadar ulaşmış olan eserleri şunlardır: 1. El-Câmi-üs-sagîr (Câmi’u-Sadr-üş-şehîd): Bu eserin birçok yazmaları olup, Muhammed Şeybânî’nin yazmış olduğu el-Câmi-üs-sagîr adlı eserin şerhidir. 2. Fetâvâ-i kübrâ: Bu eserde birçok fetvâlar bir araya toplanmış olup kıymetli bir kitaptır. 3. El-Fetâvâ-üs-sügrâ: Fıkıh kitabıdır. 4. Kitâb-ül-hîtân: Bu eserde, İslâm âlimlerinin ictihâdlarına dayanarak, duvar, yol, su yolları ve kanallar gibi konular hukukî açıdan incelenmektedir. 5. Kitâb-üt-tezkiye: Şahitlerin tezkiyesi hakkında olan bu eserin bir nüshası, Süleymâniye Kütüphânesi Reîsülküttâb kısmında kayıtlıdır. 6. Risâle-i fî masâil-iş-şüyû: Bu eser de, Süleymâniye Kütüphânesi Reîsülküttâb kısmı 1160/3’de kayıtlıdır. 7. Şerh-ül-kitâb-ün-nafakât: Bu da aynı kütüphânenin Reîsülküttâb kısmında 1160/6’da kayıtlıdır. 8. El-Vâkıât: Sadr-üş-Şehîd Ömer, bu eseri ölümünden yirmi sene önce yazmış olup, 30×17 cm ebadında, 269 varaklık bir el yazması eserdir. Süleymâniye Kütüphânesi Fâtih kısmı 2491 numarada kayıtlıdır. 9. Umdet-ül-müftî: Çok kıymetli bir eserdir. 10. Usûl-ül-fıkh.
Sâdece kaynaklarda isimleri zikr edilen eserleri ise şunlardır: 1. Fetâvâ-il-hüsâmi, 2. El-Mebsût fil-hilâfıyât, 3. El-Müntekâ, 4. Şerh-ül-Câmi-ül-kebîr, 5. Telhis el-Câmi-ül-kebîr, 6. Kitâb-üt-terâvih, 7. Şerhü Edeb-il-kadâ lil-Hassâf.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Fevâid-ül-behiyye sh. 149
2) Cevâhir-ül-mudiyye sh. 1 (106 b. 107 a.)
3) Tabakât-üs-seniyye sh. 2966
4) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 783
5) Miftâh-üs-se’âde cild-2, sh. 139
6) Mu’cem-ül-müellifîn cild-7, sh. 291
7) Brockelmann Gal-1, sh. 374 Sup-1, sh. 639 ”
8) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 11, 46, 113, 563, 569, cild-2, sh. 1222, 1224, 1228, 1403, 14114, 1131, 1435, 1471
9) Tam İlmihâl Se’âdet-i Ebediyye sh. 232, 251, 538, 1015
SADR-ÜŞ-ŞEHÎD ÖMER