Şafiî mezhebi fıkıh âlimi, kadı. Künyesi Ebü’l-Meâlî olup ismi, Mücellâ bin Cümey bin Necâ’dır. Suriye’de deniz sahilinde bir köy olan Urşuf’da doğdu. Doğum târihi bilinmemektedir. Kureşi, Mısrî, Mahzûmî, Urşufî nisbet edildi. 550 (m. 1155) yılında Mısır’da vefât etti.
Küçük yaşta ilim erbâbının meclislerine devam eden Ebü’l-Meâli Kureşî, yakın çevresindeki âlimlerden istifâde ettikten sonra, uzak yerlere seyahate çıktı. Fıkıh ilmini Sultan Makdisî’den öğrendi. Hâfızası ve zekâsı çok kuvvetli idi. Az zamanda yüksek derecelere erişti. Fıkıh ilminde zamanının imamlarından oldu. Mısır’a kadı ta’yin edildi. O devirde Mısır, Fatımî devletinin merkezi idi. Devletin içinde, idârenin kötülüğünden hoşnutsuzluklar çoğalmıştı. Fatımî halîfesi işin içinden çıkamayınca, Ehl-i sünnet vezîr ta’yin etmek mecbûriyetinde kaldı. Bu şekilde ta’yin edilen doğru yoldaki vezirler, daha önce büyük eziyet ve sıkıntı içindeki müslümanların rahata kavuşmaları için çok çalıştılar. Eshâb-ı Kirâm yolunda olan bu müslümanların ve diğer insanların, din ve dünyâ saadetine kavuşmaları için Ehl-i sünnet kadılar ta’yin ettiler. Ayrıca insanlara huzûr ve saadet yollarını gösterecek âlimlerin yetişmeleri için medreseler açtılar. Eshâb-ı Kirâmın yolunun anlatıldığı bu yeni medreselerin birinde de Kâdı Urşufî ders verirdi.
Aynı zamanda kadılık da yapan Urşufî, bir taraftan müslümanların huzûrunu te’min ediyor, diğer taraftan taliblerin ilimde ilerlemelerine yardımcı oluyordu. Bir müddet bu vazîfeleri yerine getirdikten sonra ayrıldı. Kendisini tamamen ilim öğrenmeye ve öğretmeye verdi. İlimden arta kalan zamanında ibâdet ederdi. Birçok âlim kendisinden ilim öğrendi. Ondan ilim öğrenenlerin en meşhûru “Mühezzeb” kitabını şerheden Ebû İshâk İbrâhim bin Mensûr Irâkî idi.
Ebü’l-Meâlî Urşufî, pek kıymetli eserler de yazdı. Şafiî mezhebi fıkıh bilgilerinden birçok konuları ve başka kitaplarda bulunmayan değişik bilgileri ihtivâ eden “Ez-Zehâir”, “El-Umde fî edeb-il-kadâ”, “İsâbet-ül-cehr bil-Besmele”, “El-Kelâm alâ mes’elet-it-devr” gibi eserler, onun yazmış olduğu kitaplardan ba’zılarıdır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tabakât-üş-Şâfiiyye cild-7, sh. 37, 277
2) El-Bidâye ven-nihâye cild-12, sh. 233
3) Vefeyât-ül-a’yân cild-4, sh. 154
4) Hüsn-ül-muhâdara cild-1, sh. 405
5) Mu’cem-ül-müellifîn cild-8, sh. 189
MÜCELLÂ BİN CÜMEY MAHZÛMÎ