Tefsîr, kelâm, usûl ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimi, vâ’iz. Künyesi Ebû Abdullah olup ismi, Muhammed bin Abdurrahmân bin Ahmed’dir. Buhârâ’da ikâmet ettiği için Buhârî denildi. Dîn-i İslama yaptığı hizmetlerden dolayı Alâüddîn ve Alâî, âhırete yaramayan işlerle uğraşmadığı için Zâhid lakabları verildi. 546 (m. 1151) yılında vefât etti.
Zamanın ilim merkezlerinden olan Buhârâ’da din ve âlet ilimlerine temel olan bilgileri öğrenen Alâî, el-Cemâl Ebû Nasr Ahmed bin Abdurrahmân Rigudmûnî, Kâdı Ebû Zeyd Debbûsî ve daha birçok âlimin ilminden istifâde etti. Tefsîr, kelâm, usûl ve Hanefî mezhebi fıkıh bilgilerinde âlim oldu. Allahü teâlânın dînini öğrenmek ve öğretmek için çok çalıştı. Hanefî mezhebine göre fetvâ verip, müslümanların işlerini kolaylaştırdı. Allahü teâlânın emir ve yasaklarını insanlara bildirir, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) bildirdiklerini öğrenip O’na tâbi olmayanın, Cehennem ateşinden kurtulamayacağını anlatırdı. Zühd ve takvâ ehli idi. Haram ve şüphelilerden sakınır, mübahları da zarûret miktarı kullanırdı. Zihnini, yalnız, Allahü teâlânın rızâsını nasıl kazanacağım düşüncesi meşgûl ederdi. Sanki yüzlerce sene yaşasa, aklına dünyâ ile ilgili bir düşünce gelmezdi. Güler yüzü, tatlı dili, cömertliği, insanlara merhameti, sabrı, Allahü teâlânın dînini yaymakta ve öğretmekteki gayreti pek fazla idi. Çok iyi bildiği Resûlullahın ( aleyhisselâm ) güzel ahlâkını, eşsiz hâl ve hareketlerini, aynen taklîd ve tatbik etmek için çalışırdı. Onu gören, “Müslüman böyle olur, âlim buna denir” demekten kendisini alamazdı. Dost, düşman, herkes kendisini sever, işlerinde onunla istişâre ederlerdi.
Birçok talebe yetiştirdi. Talebelerinin en meşhûru, 593 (m. 1196) yılında zâlim Cengiz, askerleri tarafından Buhârâ’da şehîd edilen “Hidâye” kitabının yazarı Burhâneddîn Mergınânî ve Şerefüddîn Ömer bin Muhammed Ukaylî idi.
Yetiştirmiş olduğu yüksek ilim sahibi talebelerinin yanında, pek kıymetli eserler de yazan Alâüddîn Zâhid Buhârî’nin, bin cüzlük “Tefsîr-ül-Kur’ân”ı ve “Mahâsin-ül-İslâm”ı bilinen kitaplarındandır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) El-Fevâid-ül-behiyye sh. 176
2) Tabakât-ül-müfessirîn cild-2, sh. 177
3) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 91
4) Keşf-üz-zünûn sh. 454, 458
5) Mu’cem-ül-müellifîn cild-10, sh. 133
6) El-A’lâm cild-6, sh. 191
MUHAMMED ZÂHİD ALÂÎ BUHÂRÎ