Hadîs ve Şafiî mezhebi fıkıh âlimi, edîb. Künyesi Ebû Nasr olup ismi, Muhammed bin Muhammed bin Yûsuf bin Muhammed bin Halîl’dir. 454 (m. 1062) yılında Merv’in Fâşân (veya Kâşan) köyünde doğdu. Doğduğu yere nisbetle Fâşânî (veya Kâşânî) ve Mervî denildi. 529 (m. 1135) yılında, yetmişbeş yaşlarında vefât etti.
Din ve âlet ilimlerine temel olan bilgileri Merv’de öğrenen Ebû Nasr Fâşânî, Merv’deki Şafiî mezhebi fıkıh âlimlerinin büyüklerinden olan, Muhammed bin Abdürrezzâk Mâhuvânî’den fıkıh ilmini öğrendi. Ebü’l-Muzaffer Sem’ânî, Muhammed bin Abdürrezzâk Mâhuvâni, Mus’ab bin Abdürrezzâk, Muhammed bin Ebî’l Hasen Mihrebendakşânî ve daha birçok âlimden hadîs-i şerîf ve diğer ilimleri öğrendi. Şafiî mezhebi imamlarının ileri gelenlerinden oldu. Arabî ilimlerde, edebiyat, hadîs ve fıkıh ilimlerinde âlim idi. Allahü teâlânın kullarına merhametinden dolayı, onları Cehennem ateşinden kurtarmak için durmadan çalışır, öğrendiklerini öğretmeye gayret ederdi. Gündüzlerini ilim öğrenmek ve öğretmeye ayırır, gecelerini de üçe bölerdi. Gecenin bir kısmında eser yazmakla meşgûl olur, ikinci kısmında namaz kılar, Kur’ân-ı kerîm okur, üçüncü kısmında uyuyup istirahat ederdi. Ömrünü, Allahü teâlânın rızâsını kazanmak için harcardı. Onun rızâsına uygun olmayan hâl ve hareketlerden sakınır, Resûlullahın ( aleyhisselâm ) ve Selef-i salibihin bildirdikleri din bilgilerini yaymak için çalışırdı.
Güzel ahlâkı, ömek yaşayışı, üstün ilmi, cömertliği, ona karşı insanların sevgi ve saygısının artmasına vesile olurdu. O da bu i’tibârından istifâdeyle, insanlara dinlerini öğretip, Allahü teâlânın emir ve yasaklarını bildirirdi. Haram ve şüpheli şeylerden şiddetle kaçar, mübahların birçoğunu da terk ederdi. Hep Allahü teâlâyı ve verdiği ni’metlerini düşünür, ilimden arta kalan zamanını ibâdetle geçirirdi.
Birçok talebe yetiştirdi. Hâfız Ebû Sa’îd Sem’ânî bunlardan idi. Yetiştirdiği talebelerin yanında, pekçok kitap da yazdı. Kendi zamanındakiler ve daha sonra gelenler, bu kıymetli eserlerden istifâde etti. Bu kitaplardan “Ahbâr-ül-ülemâ”, bilinen eserleri arasındadır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Tabakât-üş-Şâfiiyye cild-6, sh. 391
2) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 87
3) Mu’cem-ül-müellifîn cild-11, sh. 312
4) Keşf-üz-zünûn sh. 27
MUHAMMED BİN MUHAMMED MERVEZÎ (Fâşânî veya Kâşânî)