Kelâm ve Hanefî mezhebi fıkıh âlimi. Künyesi Ebü’l-Feth olup ismi, Muhammed bin Abdülhamîd bin Hasen bin Hüseyn bin Hamza el-Üsmendî’dir. 488 (m. 1095) yılında Semerkand’da doğdu. Zamanının büyük âlimlerinden okuyan ve değerli bir âlim olan Muhammed bin Abdülhamîd, 563 (m. 1167) yılında vefât etti.
Ebü’l-Feth, es-Seyyid el-İmâm el-Eşref hazretlerinden fıkıh ilmini öğrendi. Daha sonra ilim öğrenmek için Bağdad’a gidip, orada Ömer bin Abdülazîz bin Medâ el-Buhârî’den hadîs-i şerîf dinledi. Kendisinden ise Ebü’l-Muzaffer Es’ad bin Muhammed el-Karâbisî ve Ebü’l-Berekât Muhammed bin Ali bin Muhammed el-Ensârî ilim öğrenip hadîs-i şerîf rivâyet etti.
Muhammed bin Abdülhamîd hakkında İbn-i Sem’ânî; “O, faziletli ve hakîkatleri anlatan bir fıkıh âlimidir.” İbn-i Cevzî ise, “Muhammed bin Abdülhamîd, dînî vecîbelere sıkı sıkı sarılmış, münâzarayı bırakmış ve ömrünün sonuna kadar hayır ve hasenatla uğraşmıştır” demektedir.
İbn-i Sem’ânî, Merv’e gelen Muhammed bin Abdülhamîd’den ilim öğrendiğini söylemektedir, İbn-ün-Neccâr, Muhammed bin Abdülhamîd’in şöyle dediğini nakleder: “Dünyâda rahat yoktur. Ancak kitap mütâlâa ederek rahat etme imkânı vardır.”
Muhammed bin Abdülhamîd, fıkıh, usûl-i fıkıh ve kelâm ilmine dâir birçok eser yazmıştır. Şerh-ül-Câmi-ül-Kebîr liş-Şeybânî, el-Hidâye fil-kelâm, et-Ta’lika fil-hılâf, Şerhu uyûn-ül-mesâil, Bezl-ün-nazar fil-usûl, el-Fevâid-ül-Alâ’iyya, el-Mu’tariz vel-muhtelif bunlardan ba’zılarıdır.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Lisân-ül-Mîzân cild-5, sh. 243
2) El-Muntazam cild-1, sh. 226
3) El-Vâfî fil-vefeyât cild-3, sh. 218
4) Nücûm-üz-zâhire cild-5, sh. 379
5) Tabakât-ül-müfessirîn sh. 35
6) Esmâ-ül-müellifîn cild-2, sh. 92
7) Keşf-üz-zünûn cild-1, sh. 569, cild-2, sh. 1639, 1868, 2040
8) İzâh-ül-meknûn cild-1, sh. 175
9) Brockelmann Gal 1, sh. 375, Sup 1, sh. 642
MUHAMMED BİN ABDÜLHAMÎD