Şafiî mezhebi fıkıh, hadîs, kırâat ve lügat âlimi. İsmi, Muhammed bin Sa’îd bin Yahyâ bin Ali bin Haccâc Dübeysî olup, künyesi Ebû Abdullah’dır. İbn-i Dübeysî diye bilinir. 557 (m. 1162) senesi Receb ayının yirmialtısında Vâsıt şehrinde doğup, 637 (m. 1239) târihinde Bağdad’da vefât etti.
İlim için pekçok yolculuklar yapan İbn-i Dübeysî, Vâsıt’da; Ebû Tâlib Kettânî, Hibetullah bin Kassam ve daha birçok âlimden hadîs-i şerîf dinledi. Bağdad’a gidip, burada zamanın büyük âlimlerinden olan Hibetullah bin Bukî’nin yanında âlim oldu. İbn-i Şâtil, Kazzâz, Ebû Âlâ bin Ukayl, Abdülmün’im Ferârî ve daha başka âlimlerden hadîs-i şerîf dinledi. Kendisinden de; İbn-i Neccâr, İbn-i Nukta, Zekî Berzâlî, Hattâb, İzzüddîn Fârûsî, Tâcüddîn Ebû Hasen Irâkî ve başkaları hadîs-i şerîf rivâyet etmiştir.
Usûl, hılâf ve nahiv ilimlerini okudu. Bilhassa hadîs ilmine önem verdi. Zehebî, onun bir müddet adâlet işlerine baktığını, daha sonra, üzücü ba’zı hâdiseler sebebiyle ayrıldığını, kendisini hadîs-i şerîf rivâyet etmeye ve ders okutmaya verdiğini bildirmiştir.
İbn-i Neccâr da onun hakkında şöyle dedi: “İbn-i Dübeysî, Bağdad’a yerleşti. Burada dersler verdi. Hadîs ve edebî ilimleri çok iyi bilirdi. Onun yanında birkaç sene ders okuyup, hadîs-i şerîf dinledim. Gördüklerim arasında, dînine çok bağlı ve en faziletli kimselerden biridir. Târih, siyer ve muhtelif târihî hâdiseleri onun gibi bilen birini daha bu gözlerim görmedi” demiştir.
Eserleri: 1. Hatîb-i Bağdâdî’nin Bağdad Târihi kitabına İbn-i Sem’ânî’nin yaptığı zeyl üzerine yaptığı bir zeyli vardır. 2. Vâsıt’a dâir yazdığı Târih-i kebîr’dir.
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Mu’cem-ül-müellifîn cild-10, sh. 40
2) Tezkiret-ül-huffâz cild-4, sh. 44
3) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 185
4) Miftâh-üs-se’âde cild-1, sh. 211
5) Vefeyât-ül-a’yân cild-4, sh. 394, 395
6) Tabakât-üş-Şâfiiyye (Sübkî) cild-8, sh. 61, 62
İBN-İ DÜBEYSÎ (Muhammed bin Sa’îd)