Hadîs ve Mâlikî mezhebi fıkıh âlimi. Künyesi Ebû İshâk olup ismi, İbrâhim bin Yûsuf bin İbrâhim bin Abdullah bin Bâdîs bin Kâid’dir. 505 (m. 1111) yılında Endülüs’te Meriyye şehrinde doğdu. Mensûp olduğu Bâciye’deki Hamze kabilesine nisbetle Hamzî ve Vehrânî denildi. İbn-i Kurkûl diye tanındı. 569 (m. 1174) yılında Kuzey Batı Afrika’da Fas şehrinde vefât etti.
Endülüs’teki âlimlerden temel dîn bilgilerini ve âlet ilimlerini öğrendikten sonra, hadîs, kırâat ve fıkıh ilimlerini tahsil etti. Daha önce Endülüs’ten Fas’a gitmiş olan Kâdı Iyâd Yahsubî’nin yanına gitti. Onun ilminden istifâde etti. Her türlü ilimde bilgi sahibi oldu. Allahü teâlânın dinini öğrenmek ve öğretmek için Fas’ta yerleşti. Vakitlerini ilim öğrenmek, öğretmek ve ibâdet etmekle geçirdi. Birçok talebe yetiştirdi. Hocası Kâdı Iyâd Yahsubî’nin “Meşârik-ül-envâr alâ sıhâh-il-âsâr” adlı eserini kısaltarak, “Metâli-ül-envâr” adını verdi. Bu kıymetli eserinde, İmâm-ı Mâlik’in “Muvatta”sında ve “Sahîhayn”da geçen ba’zı hadîs-i şerîflerdeki garip lafız ve lügatların açıklamalarını yaptı. Sonra gelen âlimler tarafından şerhler yapılıp istifâde edilen bu kıymetli eserin nüshalarından İstanbul’daki kütüphânelerde hâlen mevcûttur. Bu husûsta bilgi sahibi olmak istiyenler, onlardan istifâde etmektedirler.
İlimde, ibâdet ve ihlâsta, fazilette, sabırda, cömertlikte, tevâzuda, merhamette, Allahü teâlânın emirlerine uymada, haram ve şüphelilerden kaçınmada, emr-i ma’rûf yapmakta ve Allahü teâlânın dînini yaymakta üstün bir gayret sahibi olan Ebû İshâk İbni Kurkûl’un vefâtını, talebelerinden biri şöyle anlatır.
“Fas şehrinde Ebû İshâk İbni Kurkûl’un yanında idim. Şevvâl’in altıncı günü, Cum’a namazını birlikte kıldıktan sonra câmiden çıkmadık. İkindi namazı vakti girmeden önceydi. İhlâs sûresini hızlı hızlı okumaya başladı. Sonra üç defa Kelime-i şehâdet getirdi. “Eşhedü enlâ ilahe illallah ve eşhedü enne Muhammeden abdühü ve resûlüh” diyerek secdeye kapandı ve rûhunu teslim eyledi Allahü teâlâ rahmet eylesin (Âmin).”
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
1) Vefeyât-ül-a’yân cild-1, sh. 62
2) Şezerât-üz-zeheb cild-5, sh. 329
3) Keşf-üz-zünûn sh. 1687, 1715
4) Esmâ-ül-müellifîn cild-1, sh. 9
5) Mu’cem-ül-müellifîn cild-1, sh. 129
İBN-İ KURKÛL (İbrâhim bin Yûsuf Hamzî)